Xodaseviçin tərcümeyi-halı bütün bilicilərə və ədəbiyyatsevərlərə yaxşı məlumdur. Bu məşhur rus şairi, memuarçısı, puşkinist, ədəbiyyat tarixçisi və tənqidçisidir. Onun 20-ci əsrdə rus ədəbiyyatına böyük təsiri olmuşdur.
Şairin ailəsi
Xodaseviçin tərcümeyi-halında onun ailəsi mühüm rol oynayıb. Atasının adı Felitsian İvanoviç idi, o, polyak əsilli çox yoxsul zadəgan ailəsindən idi. Onların soyadı Masla-Xodaseviçi idi, maraqlıdır ki, məqaləmizin qəhrəmanı özü atasını tez-tez litvalı adlandırırdı.
Felician Rəssamlıq Akademiyasının məzunu idi, lakin uğurlu və dəbli bir rəssam olmaq üçün bütün cəhdləri uğursuz oldu. Nəticədə o, fotoqraf yolunu seçdi. Moskva və Tulada işləyib, məşhur əsərləri arasında Lev Tolstoyun fotoşəkilləri var. İlkin kapital üçün pul qazandıqdan sonra o, Moskvada mağaza açdı və burada foto aksesuarları satmağa başladı. Şair özü “Dəktili” şeirində atasının həyatını ətraflı təsvir edərək, onun sırf ehtiyac üzündən tacir olmağa məcbur olduğunu, lakin bundan heç vaxt gileylənmədiyini qeyd edib.
Xodaseviçin anası Sofiya Yakovlevna məşhur Avropa yazıçısı Yakov Aleksandroviç Brafmanın qızı idi. O, ərindən 12 yaş kiçik idi, eyni ildə - 1911-ci ildə öldülər. Sofiyanın atası nəhayət pravoslavlığı qəbul etdi, ömrünün qalan hissəsini yəhudi həyatının islahatına həsr etdi, bu məsələyə müstəsna olaraq xristian mövqeyindən yanaşdı. Eyni zamanda, Sofiyanın özü uşaqlıqda qeyrətli bir katolik kimi böyüdüyü Polşa ailəsinə verildi.
Vladislav Xodaseviçin məşhur və uğurlu hüquqşünas olan Mixail adlı böyük qardaşı var idi. Mixail Valentinanın qızının rəssam olduğu məlumdur. Əmisi olan şairin məşhur portretini çəkən o idi. Vladislav Xodaseviçin tərcümeyi-halından bəhs edərkən qeyd etmək yerinə düşər ki, şair universitetdə oxuyarkən qardaşının evində yaşamış, Rusiyadan son yola çıxana qədər onunla mehriban və isti münasibətlər saxlamışdır.
Şairin gəncliyi
Xodaseviç 1886-cı ildə anadan olub, Moskvada anadan olub. Vladislav Xodaseviçin tərcümeyi-halında onun bilik əsaslarını aldığı təhsil müəssisələri xüsusi yer tuturdu. 1904-cü ildə gələcək şair Moskva Universitetinin hüquq fakültəsinə ali təhsil alaraq üçüncü Moskva gimnaziyasını bitirdi.
Ancaq cəmi bir il oxuduqdan sonra vəkillik peşəsini tərk etmək qərarına gəldi və Tarix-filologiya fakültəsinə keçdi. Bir neçə fasilə ilə 1910-cu ilin yazına qədər orada oxudu, lakin kursu başa vura bilmədi. Bir çox cəhətdən bunun qarşısını o dövrdə özünün mərkəzində dayandığı təlatümlü ədəbi həyat aldı. Xodaseviçin tərcümeyi-halında bütün əsas hadisələr tarixə görə sadalanır. Məqaləmizin qəhrəmanı o dövrdə televiziya mühitləri deyilən yerləri ziyarət edir, Valeri Bryusovu ziyarət edir, Zaitsevin axşamlarında daim ədəbi-bədii dərnəyə gedir. Məhz o zaman Xodaseviç yerli qəzet və jurnallarda, xüsusən də Qızıl Fleece və Tərəzilərdə nəşr etməyə başladı.
Toy
Xodaseviçin tərcümeyi-halında mühüm hadisə, özünün Marina Erastovna Ryndina adlandırdığı möhtəşəm və yaraşıqlı bir sarışınla evlənməsidir. 1905-ci ildə evlənirlər. Ətrafdakı və tanış ailələr qeyd edirdilər ki, şairin həyat yoldaşı həmişə ekssentrik davranışı ilə seçilirdi, məsələn, o, ziyafətdə boynunda canlı ilan olan orijinal Leda kostyumunda görünə bilərdi.
Şair Xodaseviçin tərcümeyi-halında bu evlilik parlaq, yaddaqalan, lakin qısamüddətli bir epizod oldu. Artıq 1907-ci ildə həyat yoldaşı ilə ayrıldı. Marina Ryndinaya həsr olunmuş şeirlər qorunub saxlanılıb, onların əksəriyyəti 1908-ci ildə nəşr olunan “Gənclik” adlı kitaba daxil edilib.
Vladislav Felitsianoviç Xodaseviçin xarakteri və tərcümeyi-halı haqqında danışarkən, o zaman bir çox tanışları onun böyük zərif olduğunu qeyd edirdilər, məsələn, Don-Aminado yerdəki tələbə forması, evdə kəsilmiş qalın saçları ilə yadda qalıb. başının arxası, qəsdən laqeyd və soyuq bir baxışla qara gözlər.
Sağlamlıq problemləri
1910-cu ildə Xodaseviçin tərcümeyi-halında çətin dövr başladı. Şair ağciyər xəstəliyindən əziyyət çəkməyə başlayır, bu, dostları ilə Venesiyaya səfəri üçün mühüm səbəb olur. Məqaləmizin qəhrəmanı ilə birlikdə Mixail Osorgin, Pavel Muratov və həyat yoldaşı Yevgeniya İtaliyaya göndərilir. İtaliyada Xodaseviçin fiziki vəziyyətini ruhi iztirablar daha da ağırlaşdırır. Əvvəlcə o, Yekaterina Muratova ilə sevgi dramı yaşayır və 1911-ci ildə hər iki valideynin ölümü cəmi bir neçə aydır.
Məqaləmizin qəhrəmanı xilası o vaxtkı məşhur şair Georgi Çulkovun kiçik bacısı ilə münasibətdə tapır. Onunla praktiki olaraq həmyaşıd olan Anna Çulkova-Qrenzion ilə 1917-ci ildə evləndilər. Xodaseviçin tərcümeyi-halı və ailəsi haqqında belə faktlar müasir tədqiqatçılara məlumdur. Bu məqalənin həsr olunduğu şair Çulkovanın ilk evliliyindən oğlu, gələcək məşhur kinoaktyor Edqar Qarriki böyüdüb. O, Vladimir Petrovun “Böyük Pyotr” dastanında XII Karl rolu və Sergey Vasilevin “Şipkanın qəhrəmanları” tarixi filmindəki general Levitski obrazı ilə tanınır.
Şairin ikinci kitabı
Xodaseviçin tərcümeyi-halı haqqında qısaca danışarkən belə, onun 1914-cü ildə çapdan çıxmış ikinci şeirlər kitabı olan “Xoşbəxt ev”i qeyd etmək lazımdır. İlk “Molodist” toplusunun işıq üzü görməsindən keçən altı il ərzində Xodaseviç tərcüməçilik, felyeton və hər cür resenziya yazmaqla çörəkpulu qazanan peşəkar yazıçı olmağı bacardı.
Birinci nə vaxt etdi Dünya Müharibəsi, Xodaseviç “ağ bilet” aldı, səhhətinə görə orduda xidmət edə bilmədi, ona görə də “Rusiyanın səhəri”, “Rus Vedomosti” dövri mətbuatında işləməyə getdi, 1917-ci ildə “Yeni həyat” qəzeti ilə əməkdaşlıq etdi. . Eyni zamanda, hələ də səhhətindən əziyyət çəkirdi, məqaləmizin qəhrəmanı onurğa vərəmindən əziyyət çəkirdi, ona görə də 1916 və 1917-ci illərdə yayını Koktebeldə, dostunun, həm də məşhur şairin evində keçirməyə məcbur oldu.
İnqilab illəri
Olduqca az maraqlı faktlar Xodaseviçin tərcümeyi-halında. Məsələn, onun 1917-ci ildə baş vermiş Fevral inqilabını böyük həvəslə qəbul etdiyi məlumdur. Oktyabr inqilabından sonra isə əvvəlcə bolşevik hökuməti ilə əməkdaşlığa belə razılıq verdi. Lakin o, tez bir zamanda belə qənaətə gəldi ki, bu hakimiyyət altında azad və müstəqil ədəbi fəaliyyət göstərmək mümkün deyil. Bundan sonra o, siyasi mövzulardan uzaqlaşaraq sırf özü üçün yazmaq qərarına gəlib.
1918-ci ildə onun Leib Yaffeon ilə birgə yazdığı "Yəhudi antologiyası" adlı yeni kitabı nəşr olundu. Bu kolleksiyaya gənc yəhudi şairlərinin əsərləri daxildir. Eyni zamanda o, arbitraj məhkəməsində katib işləyir, Proletkult ədəbi studiyasında nəzəri və praktiki məşğələlər aparır.
Xodaseviçin tərcümeyi-halı haqqında qısa məlumat verərək qeyd etmək lazımdır ki, o, 1918-ci ildən Xalq Maarif Komissarlığının teatr şöbəsində əməkdaşlığa başlamış, bilavasitə repertuar bölməsində çalışmış, sonra Dünya Ədəbiyyatında Moskva şöbəsinin müdiri vəzifəsini almışdır. Maksim Qorki tərəfindən təsis edilən nəşriyyat. Xodaseviç səhmlər üzrə kitab mağazasının yaradılmasında da fəal iştirak edir, bu mağazada piştaxta arxasında Muratov, Osorgin, Zaitsev və Qriftsov növbə ilə növbə çəkirlər.
Petroqrada köçür
IN qısa tərcümeyi-halı Bu məqalədə verilən Vladislav Xodaseviç, onun 1920-ci ilin noyabrında baş verən Petroqrada köçməsini qeyd etmək lazımdır. Şair, onda meydana çıxan furunkulozun kəskin forması səbəbindən bunu etməyə məcbur oldu. Xəstəlik vətəndaş müharibəsi ilə əlaqədar ölkədə tüğyan edən aclıq və soyuqdan yaranıb.
Petroqradda ona "İncəsənət Evi" yazıçı yataqxanasında yemək və iki otaq almağa kömək edən Qorki kömək etdi. Bu təcrübə haqqında Xodaseviç sonralar “Disk” adlı esse yazacaqdı.
1920-ci ildə onun üçüncü şeirlər toplusu nəşr olundu, bu, bəlkə də karyerasında ən məşhuru oldu. Bu Taxıl Yolu adlanır. Şairin 1917-ci il hadisələrini təsvir etdiyi eyniadlı şeiri var. Bu kolleksiyanın buraxılmasından sonra Xodaseviçin populyarlığı yalnız artır. Tərcümeyi-halını indi öyrəndiyimiz Xodaseviçin işi çoxları üçün bu topluya daxil edilmiş şeirlərlə bağlıdır.
Yeni romantik münasibət
1921-ci ilin sonlarında Xodaseviç özündən 15 yaş kiçik olan şairə Nina Berberova ilə tanış oldu. O, ona aşiq olur və 1922-ci ilin yayında Riqa üzərindən Berlinə yeni ilham mənbəyi ilə yola düşür. Təxminən eyni vaxtda Berlində və Sankt-Peterburqda eyni vaxtda Xodaseviçin “Ağır lira” adlı dördüncü şeirlər toplusu nəşr olundu. 1923-cü ilə qədər məqaləmizin qəhrəmanı Berlində yaşayır, Andrey Bely ilə çox ünsiyyət qurur.
Sonra bir müddət şəxsiyyətini çox yüksək qiymətləndirdiyi Maksim Qorkinin ailəsinin yanında yaşayır. Maraqlıdır ki, eyni zamanda bir yazıçı kimi ondan yaltaqlanmadan danışır. Xodaseviç iddia edirdi ki, o, hakimiyyəti Qorkidə görür, lakin onu vətəninə hətta hipotetik qayıdışının qarantı hesab etmir. O, xarakterinin ən həssas xüsusiyyətlərini həm həyatına, həm də yaradıcılığına həlledici təsir göstərən həqiqətə və yalana çaşqın münasibət hesab edir.
Eyni zamanda, Xodaseviç və Qorki açıq-aşkar fikir ayrılıqlarına baxmayaraq, birlikdə səmərəli əməkdaşlıq edirlər. Birlikdə "Söhbət" jurnalını redaktə edirlər (Şklovski də bu işdə onlara kömək edir), ümumilikdə bu nəşrin altı nömrəsi nəşr olunur. Əsasən naşı sovet müəlliflərini nəşr etdirir.
Xodaseviçin işini qiymətləndirən tədqiqatçılar onun son dərəcə konkret və yığcam olduğunu qeyd edirlər. Şairin özü də həyatda belə olub. Məqaləmizin qəhrəmanı fırıldaqları çox sevirdi, daim müəyyən bir "yazı olmayan yazıçıya" heyran qalırdı. Özü də tez-tez saxtakarlıqdan ədəbi vasitə kimi istifadə edir, bir müddət sonra onu ifşa edirdi. Məsələn, o, bir dəfə saxta adla bir neçə şeir yazıb, hətta 18-ci əsrin bu rus şairi Vasili Travnikov üçün uydurmuşdu. Xodaseviç Travnikovun bütün şeirlərini özü yazır, sonra ədəbi gecələrdə oxuyur və hətta 1936-cı ildə Travnikov haqqında araşdırma dərc etdirirdi. Keçən əsrdən əvvəl əsrin ən böyük şairlərindən birini kəşf edən Xodaseviçə çoxları heyran idi, heç kim Travnikovun reallıqda olmadığını təsəvvür belə etmirdi.
Sürgün həyatı
Xodaseviçin tərcümeyi-halı və yaradıcılığı haqqında qısaca danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, o, nəhayət, 1925-ci ildə SSRİ-yə qayıtmağın mümkün olmadığını başa düşür. Eyni zamanda, məqaləmizin qəhrəmanı bir müddət sovet dövri mətbuatında çapını davam etdirir, QPİ-nin xaricdəki fəaliyyətindən bəhs edən felyeton və məqalələr yazır. Bu mövzuda bir neçə səs-küylü qeydlər dərc edildikdən sonra Sovet hakimiyyəti onu “Ağ qvardiya”da ittiham edir.
İş o yerə çatır ki, 1925-ci ilin yazında Sovet İttifaqının Romadakı səfirliyi Xodaseviçin pasportunu yeniləməkdən imtina edərək, ona bunun üçün Moskvaya qayıtmağı təklif edir. Şair bundan imtina edir, nəhayət, ölkə ilə bütün əlaqələrini kəsir.
Elə həmin il rus şairi Xodaseviçin tərcümeyi-halında daha bir mühüm hadisə baş verdi - Berberova ilə birlikdə Parisə köçdü. Məqaləmizin qəhrəmanı mühacir qəzetlərində "Son Xəbərlər" və "Günlər"də fəal şəkildə dərc olunur. Düzdür, məsləhətə əməl edərək sonuncu nəşri tərk etdi.1927-ci ilin əvvəlində Xodaseviç “Vozrojdeniye” qəzetinin ədəbiyyat şöbəsinə rəhbərlik edirdi. Elə həmin il o, “Avropa gecəsi” adlı yeni silsiləni özündə birləşdirən “Toplanmış şeirlər”i nəşr etdirir.
Bundan sonra Xodaseviç şeir yazmağı demək olar ki, tamamilə dayandırdı, vaxtının çox hissəsini tənqidi tədqiqatlara həsr etdi. Nəticədə o, rus diasporunda ədəbiyyatın aparıcı tənqidçilərindən birinə çevrilir. Xüsusilə, o, Georgi İvanov və Georgi Adamoviçlə mübahisə edir, onlarla sürgündəki rus ədəbiyyatının vəzifələrini, eləcə də ümumiyyətlə, poeziyanın məqsədini və düşdüyü böhranı müzakirə edir.
Həyat yoldaşı Berberova ilə birgə nəşr edilmişdir. Onlar Qulliver təxəllüsü ilə sovet ədəbiyyatına dair resenziyalar dərc edirlər. Xodaseviç və Berberova “Perekrestok” poetik qrupunu açıq şəkildə dəstəkləyir və sonradan onların yaxın dostu olan Vladimir Nabokovun yaradıcılığı haqqında ilk danışanlardandırlar.
Xodaseviçin xatirələri
1928-ci ildə Xodaseviç 1939-cu ildə nəşr olunan “Nekropol” kitabına daxil olan öz xatirələrini yazmağa başladı. Onlarda o, gənclik illərində dost olduqları Belıy, Bryusov, Qumilyov, Yesenin, Qorki, Soloqub, gənc şair Muni ilə tanışlığından, münasibətlərindən ətraflı danışır.
Xodaseviç həm də Derjavin adlı bioqrafik kitab yazır. O, Puşkin yaradıcılığının böyük və vasvası tədqiqatçısı kimi tanınır. Məqaləmizin qəhrəmanı Derzhavinin tərcümeyi-halı üzərində işi bitirdikdən sonra “rus poeziyasının günəşi”nin tərcümeyi-halını yazmağı planlaşdırırdı, lakin səhhəti buna imkan vermədi. 1932-ci ildə Bərbərova yazdığı məktubda yazır ki, həyatında başqa heç nə qalmadığını anlayaraq bu işə, eləcə də poeziyaya son qoyur. 1932-ci ilin aprelində onların yolları ayrıldı.
Növbəti il Xodaseviç yenidən evlənir. Onun yeni seçilmişi Olqa Borisovna Marqolinadır. O, ərindən dörd yaş kiçikdir, əslən Sankt-Peterburqdandır. Şair yeni həyat yoldaşı ilə mühacirətdə yaşayır. Vəziyyəti çətin və ağırdır, həmyerliləri ilə az ünsiyyət qurur, özünü ayrı saxlayır. 1939-cu ilin iyununda Xodaseviç Parisdə sağlamlığını qorumaq üçün nəzərdə tutulan növbəti əməliyyatdan sonra öldü. O, Fransanın paytaxtı yaxınlığında, Bulon-Byankur qəbiristanlığında dəfn edilib, 53 yaşı var idi.
Onun son həyat yoldaşı Olqa Marqolina ərindən çox sağ çıxa bilmədi. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı almanlara əsir düşdü. O, 1942-ci ildə Auşvitsdəki konsentrasiya düşərgəsində öldü.
Birlikdə uzun ömür sürdükləri 1936-cı ildə rəssam Nikolay Makeev ilə rəsmi nikaha daxil oldu, ölümünə qədər Xodaseviçlə dost qaldı. 1947-ci ildə boşanmış, almanların işğalı altında olan Parisdə müharibəyə məruz qalmışdır. 1954-cü ildə, artıq ABŞ-da, o, məşhur musiqi müəllimi və pianoçu Georgy Kochevitsky ilə evləndi, beş ildən sonra Amerika vətəndaşlığını ala bildi.
80-ci illərdə o, Koçevitskidən də boşandı və 1989-cu ildə hətta 88 yaşında Sovet İttifaqına gəldi. 1993-cü ildə Filadelfiyada vəfat etdi.
1917-ci ildən əvvəl
Xodaseviç 1886-cı il mayın 16-da (28) Moskvada anadan olub. Atası Felisian İvanoviç (təxminən 1834 - 1911) yoxsul Polşa zadəgan ailəsindən olan Masla-Xodaseviçdən (bəzən Xodaseviç atasını "litvalı" adlandırırdı; soyadı belarus mənşəlidir), Rəssamlıq Akademiyasında təhsil almışdır. Şairin əmisi oğlu Nadya Xodaseviç görkəmli rəssam Fernand Légerin həyat yoldaşı idi.
Gənc Felisianın rəssam kimi çörək pulu qazanmaq cəhdləri uğursuzluğa düçar oldu və o, fotoqraf oldu, Tula və Moskvada işləyir, xüsusilə Lev Tolstoyun şəkillərini çəkir və nəhayət, Moskvada foto ləvazimatları mağazası açır. Xodaseviçin “Dactyls” şeirində atanın həyat yolu dəqiq təsvir edilmişdir:
Şairin anası Sofya Yakovlevna (1846-1911) məşhur yəhudi yazıçısı Yakov Aleksandroviç Brafmanın (1824-1879) qızı olub, sonralar pravoslavlığı qəbul edib (1858) və sonrakı həyatını qondarma dinə həsr edib. Xristian mövqelərindən "yəhudi həyat tərzinin islahatı". Buna baxmayaraq, Sofya Yakovlevna polyak ailəsinə verilir və qeyrətli katolik kimi tərbiyə olunur. Xodaseviç özü katolikliyə vəftiz olundu.
Şairin böyük qardaşı Mixail Felitsianoviç (1865-1925) məşhur hüquqşünas oldu, onun qızı, rəssam Valentina Xodaseviç (1894-1970) xüsusilə əmisi Vladislavın portretini çəkdi. Şair universitetdə oxuyarkən qardaşının evində yaşamış, sonralar Rusiyadan gedənə qədər onunla isti münasibətlər saxlamışdır.
Moskvada Xodaseviçin 3-cü Moskva gimnaziyasında sinif yoldaşı şair Valeri Bryusovun qardaşı Aleksandr Bryusov idi. Xodaseviçdən bir yaş böyük Viktor Hoffman oxudu, bu da şairin dünyagörüşünə böyük təsir etdi. Gimnaziyanı bitirdikdən sonra Xodaseviç Moskva Universitetinə daxil oldu - əvvəlcə (1904-cü ildə) hüquq fakültəsinə, 1905-ci ilin payızında isə tarix-filologiya fakültəsinə keçdi, 1910-cu ilin yazına qədər fasilələrlə burada oxudu, lakin kursu tamamlama. 1900-cü illərin ortalarından Xodaseviç Moskvanın ədəbi həyatının ən qızğın çağında idi: o, Valeri Bryusov və Teleşovun "Çərşənbələri", Ədəbiyyat və İncəsənət dərnəyində, Zaitsevlərdə axşamlarda, jurnal və qəzetlərdə, o cümlədən "Vesax" və "Qızıl"da çap olunurdu. Yün".
1905-ci ildə Marina Erastovna Ryndina ilə evləndi. Evlilik bədbəxt idi - artıq 1907-ci ilin sonunda onlar ayrıldılar. Xodaseviçin "Gənclik" (1908) adlı ilk şeirlər kitabından şeirlərin bir hissəsi xüsusi olaraq Marina Ryndina ilə münasibətlərə həsr olunub. Anna Xodaseviçin (Çulkova) xatirələrinə görə, bu illərdə şair "böyük zərif idi", Don-Aminado Xodaseviç xatırlandı.
1910-11-ci illərdə Xodaseviç ağciyər xəstəliyindən əziyyət çəkirdi və bu, dostları ilə (M.Osorgin, B.Zaytsev, P.Muratov və arvadı Yevgeniya və s.) Venesiyaya səfərinə səbəb olmuş, E. Muratova və hər iki valideynin bir neçə aylıq fasilə ilə ölümü. 1911-ci ilin sonlarından şair şair Georgi Çulkovun kiçik bacısı Anna Çulkova-Qrentsion (1887-1964) ilə yaxın münasibət qurdu: 1917-ci ildə evləndilər.
Xodaseviçin növbəti kitabı yalnız 1914-cü ildə nəşr olundu və "Xoşbəxt ev" adlandı. “Molodist”in yazılmasından “Xoşbəxt ev”ə qədər keçən altı il ərzində Xodaseviç peşəkar yazıçıya çevrildi, tərcümələr, resenziyalar, felyetonlar və s.
Birinci Dünya Müharibəsi illərində səhhətinə görə “ağ bilet” alan şair “Russkiye vedomosti”, 1917-ci ildə “Novaya Jizn” qəzetlərində əməkdaşlıq edib. Onurğa sütununun vərəmi ilə əlaqədar 1916 və 1917-ci illərin yaylarını şair M.Voloşinlə Koktebeldə keçirmişdir.
1917-ci ildən sonra
1917-ci ildə Xodaseviç Fevral inqilabını həvəslə qəbul etdi və əvvəlcə Oktyabr inqilabından sonra bolşeviklərlə əməkdaşlığa razılaşdı, lakin tez bir zamanda “bolşeviklər dövründə ədəbi fəaliyyət mümkün deyil” qənaətinə gəldi və “yalnız özü üçün yazmaq qərarına gəldi. ” 1918-ci ildə L.Yaffe ilə birlikdə “Yəhudi antologiyası. Gənc Yəhudi Şeirləri Toplusu”; arbitraj məhkəməsinin katibi işləyib, Moskva Proletkultunun ədəbi studiyasında dərslər keçib. 1918-19-cu illərdə Xalq Maarif Komissarlığının teatr şöbəsinin repertuar bölməsində, 1918-20-ci illərdə M.Qorkinin əsasını qoyduğu “Dünya ədəbiyyatı” nəşriyyatının Moskva filialına rəhbərlik edib. O, məşhur yazıçıların (Osorgin, Muratov, Zaitsev, B. Qriftsov və b.) şəxsən piştaxta arxasında növbətçi olduğu səhmlər üzrə kitab mağazasının təşkilində (1918-19) iştirak etmişdir. 1920-ci ilin martında aclıq və soyuqdan xəstələnir kəskin forma furunkuloz və noyabrda Petroqrada köçdü və burada M.Qorkinin köməyi ilə yazıçılar yataqxanasında (sonralar haqqında "Disk" essesini yazdığı məşhur "İncəsənət evi") yemək və iki otaq aldı. .
1920-ci ildə onun “Taxıl yolu” məcmuəsi 1917-ci ilə aid aşağıdakı sətirləri özündə əks etdirən eyniadlı başlıqlı şeirlə nəşr olundu:
Bu zaman onun şeirləri nəhayət ki, geniş tanınır, o, ilk müasir şairlərdən biri kimi tanınır. Buna baxmayaraq, 22 iyun 1922-ci ildə Xodaseviç 1921-ci ilin dekabrında tanış olduğu şairə Nina Berberova (1901-1993) ilə birlikdə Rusiyanı tərk edərək Riqa vasitəsilə Berlinə çatır. Elə həmin il onun “Ağır lira” kolleksiyası işıq üzü gördü.
1922-1923-cü illərdə Berlində yaşayarkən Andrey Bely ilə xeyli söhbət etmiş, 1922-1925-ci illərdə (fasilələrlə) bir insan kimi (lakin yazıçı kimi yox) yüksək qiymətləndirdiyi M.Qorkinin ailəsində yaşamışdır. , onun nüfuzunu tanıdı, vətəninə hipotetik dönüşün qarantı olduğunu gördü, lakin o, Qorkinin ən həssas hesab etdiyi zəif xarakter xüsusiyyətlərini də bilirdi: “çox erkən ortaya çıxan həqiqətə və yalana son dərəcə qarışıq münasibət. həm işinə, həm də bütün həyatına həlledici təsir göstərir”. Eyni zamanda, Xodaseviç və Qorki (V. Şklovskinin iştirakı ilə) sovet müəlliflərinin nəşr olunduğu Beseda jurnalını (altı nömrəsi nəşr olundu) təsis etdilər və redaktə etdilər.
1925-ci ilə qədər Xodaseviç və Berberova başa düşdülər ki, SSRİ-yə qayıtmaq, ən əsası isə orada yaşamaq indi onlar üçün qeyri-mümkündür. Xodaseviç bir neçə nəşrdə sovet ədəbiyyatı haqqında felyetonlar və QPU-nun xaricdəki fəaliyyəti haqqında məqalələr dərc etdirdi, bundan sonra sovet mətbuatı şairi “Ağ qvardiya”da ittiham etdi. 1925-ci ilin martında Romadakı Sovet səfirliyi Moskvaya qayıtmağı təklif edərək Xodaseviçin pasportunu yeniləməkdən imtina etdi. O, imtina etdi, nəhayət mühacir oldu.
1925-ci ildə Xodaseviç və Berberova Parisə köçür, şair “Günlər” və “Son xəbərlər” qəzetlərində çap olunur, oradan P.Milyukovun təkidi ilə ayrılır. 1927-ci ilin fevralından ömrünün sonuna kimi “Vozrojdeniye” qəzetinin ədəbiyyat şöbəsinə rəhbərlik edib. Elə həmin il o, “Avropa gecəsi” yeni silsiləsi ilə “Yığılmış şeirlər”i buraxır. Bundan sonra Xodaseviç praktiki olaraq şeir yazmağı dayandırdı, tənqidə diqqət yetirdi və tezliklə xaricdə rus ədəbiyyatının aparıcı tənqidçisinə çevrildi. O, bir tənqidçi kimi Q. İvanov və Q. Adamoviçlə, xüsusən mühacirət ədəbiyyatının vəzifələri, poeziyanın məqsədi və böhranı haqqında mübahisələr aparırdı. O, Berberova ilə birlikdə sovet ədəbiyyatına dair resenziyalar (“Qulliver” imzası ilə) yazır, “Yol ayrıcı” poetik qrupuna dəstək verir, onunla dostlaşan V.Nabokovun yaradıcılığı haqqında yüksək danışırdı.
1928-ci ildən Xodaseviç öz xatirələri üzərində işləyirdi: onlar “Nekropol” kitabına daxil edilmişdir. Xatirələr ”(1939) - gənc illərin yaxın dostu Bryusov, Bely, şair Muni, Qumilyov, Sologub, Yesenin, Qorki və başqaları haqqında. O, "Derjavin" bioqrafik kitabını yazdı, lakin Xodaseviç səhhəti pisləşdiyi üçün Puşkinin tərcümeyi-halını yazmaq niyyətindən çıxdı ("İndi mən buna da, poeziyaya da son verdim. İndi heç nəyim yoxdur" deyə iyulda yazdı. 1932-ci il aprel ayında Xodaseviçi tərk edərək N. Makeyevə gedən Berberova). 1933-cü ildə Olqa Marqolina (1890-1942) ilə evləndi, o, sonradan Auşvitsdə vəfat etdi.
Xodaseviçin sürgündəki vəziyyəti ağır idi, o, ayrı yaşayırdı, səs-küylü Parisdənsə şəhərətrafı əraziləri üstün tuturdu, ona şair və poetik gəncliyin tərbiyəçisi kimi hörmət edirdilər, lakin onu sevmirdilər. Vladislav Xodaseviç 1939-cu il iyunun 14-də Parisdə əməliyyatdan sonra vəfat edib. O, Parisin kənarında, Bulon-Biankur qəbiristanlığında dəfn edilib.
Şeir və şəxsiyyətin əsas xüsusiyyətləri
Çox vaxt Xodaseviçə "ödlü" epiteti tətbiq olunurdu. Maksim Qorki şəxsi söhbətlərində və məktublarında deyirdi ki, onun poetik istedadının əsasını məhz qəzəb təşkil edir. Onun sarı sifətindən bütün memuarçılar yazır. O, ölürdü - dilənçi xəstəxanada, günəşlə qızdırılan şüşə qəfəsdə, çarşaflarla güclə asılmışdı - qaraciyər xərçəngindən, aramsız ağrıdan əziyyət çəkirdi. Ölümündən iki gün əvvəl o, keçmiş həyat yoldaşı, yazıçı Nina Berberovaya demişdi: “Yalnız o, mənim qardaşımdır, ancaq mənim kimi bu yataqda əziyyət çəkən bir insan kimi tanıya bilərəm”. Bu qeyddə bütün Xodaseviç. Amma, bəlkə də, onda acı, hətta sərt görünən hər şey onun ancaq ədəbi silahı, saxta zirehləri idi ki, onunla davamlı döyüşlərdə əsl ədəbiyyatı müdafiə edirdi. Onun nəfsindəki öd və kin, iztirab və mərhəmət susuzluğundan ölçüyəgəlməz dərəcədə azdır. XX əsrin Rusiyasında. dünyaya bu qədər ayıq, bu qədər cılız, bu qədər ikrahla baxan - onun içindəki qanunlarına həm ədəbi, həm də mənəviyyatla bu qədər ciddi əməl edən şair tapmaq çətindir. "Mən pis tənqidçi hesab olunuram" dedi Xodaseviç. - Amma bu yaxınlarda mən etirafdan əvvəl olduğu kimi “vicdan hesabı” etdim... Bəli, çoxlarını danladım. Amma danladığı adamlardan heç birinə heç nə gəlmədi.
Xodaseviç spesifik, quru və lakonikdir. Deyəsən, dodaqlarını könülsüz ayıraraq səylə danışır. Bəlkə də Xodaseviçin şeirlərinin qısalığı, quru lakonizmi misli görünməmiş konsentrasiyanın, fədakarlığın və məsuliyyətin birbaşa nəticəsidir. Onun ən yığcam şeirlərindən birini təqdim edirik:
Alın -
Bir parça təbaşir.
Bel
Tabut.
oxudu
Pop.
Dəfnə
Oxlar -
Gün
müqəddəs!
Crypt
Kor.
Kölgə -
Cəhənnəmdə!
Amma onun quruluğu, saflığı və susqunluğu yalnız zahiri olaraq qaldı. Onun yaxın dostu Yuri Mandelstam Xodaseviç haqqında belə danışıb:
Xodaseviç də saxtakarlığı xoşlayırdı. Müəyyən bir “yazı olmayan yazıçıya”, belə işlərin ustasına heyran idi. Özü də saxtakarlığı ədəbi alət kimi işlədib, bir müddət sonra onu ifşa etdi. Beləliklə, o, "başqasının adından" bir neçə şeir yazdı və hətta dostu tərəfindən yazılmış bir ("Ey ürək, tozlu qulaq") istisna olmaqla, bütün şeirlərini onun üçün bəstələyən 18-ci əsrin unudulmuş şairi Vasili Travnikovu icad etdi. Xodaseviç Muni (Kissin Samuil Viktoroviç 1885 -1916). Şair ədəbi gecədə Travnikov haqqında oxumuş və onun haqqında bir araşdırma dərc etdirmişdir (1936). Xodaseviçin oxuduğu şeirləri dinləyən maarifpərvər cəmiyyət həm xəcalət, həm də təəccüb yaşadı - axı Xodaseviç 18-ci əsrin ən böyük şairinin əvəzsiz arxivini açıb. Xodaseviçin məqaləsində bir sıra rəylər var. Heç kim təsəvvür edə bilməzdi ki, dünyada Travnikov yoxdur.
Xodaseviçin lirikasına simvolizmin təsiri
Rus torpağındakı köksüzlük xüsusi psixoloji kompleks yaratdı ki, bu da ilk dövrlərdən Xodaseviç poeziyasında hiss olunurdu. Onun ilk şeirləri deməyə imkan verir ki, o, Bryusovun təlimindən keçib, o, poetik fikirləri dərk etməyərək, ilhamın sənətkarlığın sirlərini bilmək, şüurlu seçim və forma, ritm, ayənin nümunəsi. Gənc Xodaseviç simvolizmin çiçəklənməsini müşahidə etdi, simvolizm üzərində tərbiyə aldı, onun əhval-ruhiyyəsi altında böyüdü, işığı ilə işıqlandı və adları ilə əlaqələndirildi. Aydındır ki, gənc şair tələbəlik, təqlid yolu ilə də olsa, onun təsirini yaşamaya bilməzdi. “Simvolizm əsl realizmdir. Həm Andrey Bely, həm də Blok bildikləri elementlərdən danışdılar. Şübhəsiz ki, əgər bu gün biz reallıqda ən real olan qeyri-real reallıqlar haqqında danışmağı öyrənmişiksə, o zaman simvolistlərin sayəsində ”dedi. Xodaseviçin erkən şeirləri simvolizmlə doludur və tez-tez zəhərlənir:
Səyyah bir əsaya söykənərək keçdi -
Taksi qırmızı təkərlərə minir -
Nədənsə səni xatırlayıram.
Axşam koridorda lampa yandırılacaq -
Mən səni mütləq xatırlayacağam.
Quruda, dənizdə olmasın deyə
Ya da göydə - səni xatırlayıram.
Təkrarlanan bayağılıqlar və romantik pozalar, femme fatales və cəhənnəm ehtirasları tərənnüm edən bu yolda Xodaseviç təbii ödlüliyi və kostikliyi ilə bəzən alçaq poeziyaya xas olan klişelərdən yayınmırdı:
Və yenə ürəklərin döyüntüsü bərabərdir;
Başını tərpətərək qısamüddətli alov itdi,
Və anladım ki, mən ölü adamam,
Və sən sadəcə mənim məzar daşımsan.
Ancaq yenə də Xodaseviç həmişə ayrı idi. 1933-cü il tarixli “Körpəlik” avtobioqrafik fraqmentində o, simvolizmin çiçəklənməsinə “gec” olmasına, “gec doğulmasına”, akmeizm estetikasının ondan uzaq qalmasına, futurizmin isə qətiyyətli olmasına xüsusi əhəmiyyət verir. qəbuledilməzdir. Doğrudan da, Blokdan altı il sonra o vaxtkı Rusiyada doğulmaq başqa bir ədəbi dövrə düşmək demək idi.
Yaradıcılığın əsas mərhələləri
"Gənclik" kolleksiyası
Xodaseviç 1908-ci ildə “Qrif” nəşriyyatında “Molodist” adlı ilk kitabını nəşr etdirdi. Sonralar onun haqqında belə demişdi: "Kitabımın ilk rəyi ömrüm boyu yadımdadır. Sözbəsöz öyrəndim. Belə başladı: "Belə bir rəzil quş var, leşlə qidalanır. Bu yaxınlarda bu yaraşıqlı quş yumurtadan yeni çürük yumurta çıxartdı” Baxmayaraq ki, kitab ümumilikdə mehribanlıqla qarşılandı.
Bu kitabın ən yaxşı şeirlərində o, özünü dəqiq, konkret söz şairi elan etmişdir. Sonradan akmeistlər poetik sözə təxminən eyni şəkildə yanaşırdılar, lakin onların sevinc, kişilik və sevgi ilə xarakterik sərxoşluğu Xodaseviçə tamamilə yaddır. O, bütün ədəbi cərəyanlardan və cərəyanlardan kənarda qaldı, özü də “bütün düşərgələrin döyüşçüsü deyil”. Xodaseviç, M. I. Tsvetaeva ilə birlikdə, yazdığı kimi, "simvolizmi tərk edərək, heç bir şeyə və ya heç kimə qoşulmadı, əbədi olaraq tək qaldı" vəhşi ". Ədəbiyyat təsnifatçıları, antoloqlar bizi hardan yapışdıracaqlarını bilmirlər”.
Dünyadakı ümidsiz yadlıq və heç bir düşərgəyə aid olmamaq hissi Xodaseviçdə müasirlərinin heç birindən daha qabarıq şəkildə ifadə olunur. Onu reallıqdan heç bir qrup fəlsəfə sipər etmədi, ədəbi manifestlərlə əhatə etmədi, dünyaya ayıq, soyuq, sərt baxırdı. Məhz buna görə də yetimlik, tənhalıq, imtina hissi ona artıq 1907-ci ildə sahib çıxmışdı:
Köçəri cüzi uşaqları pisdir,
Əllərimizi atəşə qızdırırıq...
Səhra susur. Səssiz uzaqlarda
Tikanlı külək külləri qovur, -
Mahnılarımız isə pis cansıxıcılıqdır
Dodaqlarda xora əyridir.
Bütövlükdə isə “Gənclik” hələ yetişməmiş bir şairin toplusudur. Gələcək Xodaseviçi burada yalnız sözlərin və ifadələrin dəqiqliyi və hər şeyə və hər şeyə şübhə ilə təxmin etmək olar.
"Happy House" kolleksiyası
Əsl Xodaseviçdən daha çox - ən azı onun poetik intonasiyasından - "Xoşbəxt ev" toplusunda. Xodaseviçin şeirlərində istifadə etməyə başladığı cırıq, doğranmış intonasiya onun bu sözləri zamanın üzünə atdığı açıq ikrahdan xəbər verir. Beləliklə, onun misrasının bir qədər ironik, ödli səsi yaranır.
Ey cansıxıcılıq, aya səsləyən arıq it!
Qulaqlarımda fit çalan zaman küləyisən!
Yer üzündəki şair ölülər səltənətindən kimsəsiz dünyaya qayıdan, sevimli Evridikasını əbədi itirdiyi müğənni Orfey kimidir:
İndi də oxuyuram, son gücümlə oxuyuram
Həyatın tam yaşandığını,
Eurydice olmadığını, əziz dostun olmadığını,
Və axmaq pələng məni sığallayır -
Beləliklə, 1910-cu ildə "Orfeyin qayıdışı" əsərində Xodaseviç xoşbəxtlik və harmoniya üçün heç bir ümiddən məhrum olan tamamilə disharmonik bir dünyada harmoniya həsrətini bəyan etdi. Bu məcmuənin misralarında Orfeyin mahnı oxuduğu hər şeyi dərk edən, hər şeyi görən Allaha həsrət duymaq olar, lakin onun yer üzündəki səsinin eşidiləcəyinə ümidi yoxdur.
“Xoşbəxt ev”də Xodaseviç stilizasiyaya (ümumiyyətlə, Gümüş Dövr üçün xarakterik olan) səxavətli qiymət verdi. Burada Yunan və Roma poeziyasının əks-sədaları və 19-cu əsrin romantizmini xatırladan misralar var. Ancaq bu stilizasiyalar konkret, görünən təsvirlər və detallarla doymuşdur. Beləliklə, 1916-cı ilin “Bir xurma ağacının üstündəki ulduz” adlı xarakterik başlıqlı bölməni açan şeir kəskin sətirlərlə bitir:
Ey güllərdən mən hiyləgər bir ürəklə sevirəm
Yalnız paxıllıq atəşi ilə yanan,
Mavi rəngli dişlər
Hiyləgər Carmen bit!
Kitablar dünyasının yanında “arzu”nun yanında Xodaseviçin qəlbinə daha az əziz olmayan başqa bir şey var - onun uşaqlıq xatirələri dünyası. "Xoşbəxt ev" "Cənnət" şeiri ilə bitir - uşaq, oyuncaq, Milad cənnətinə həsrət, burada xoşbəxt bir uşağın yuxuda "qızıl qanadlı mələk" xəyal etdiyi.
Sentimentallıq, əsəbilik və dünyada qürurlu iştirak etməmək ilə birləşərək, Xodaseviç poeziyasının əlamətdar xüsusiyyətinə çevrildi və inqilabdan sonrakı ilk illərdə onun orijinallığını müəyyən etdi.
Bu vaxta qədər Xodaseviçin iki bütü var. O deyirdi: “Puşkin var idi, Blok da var idi. Qalan hər şey ortadadır!
"Taxıl yolu" kolleksiyası
“Taxıl yolu” toplusundan başlayaraq, onun poeziyasının əsas mövzusu mahiyyət etibarilə aradan qaldırıla bilməyən disharmoniyanın aradan qaldırılması olacaq. O, poeziyaya həyat nəsrini - ifadəli təfərrüatları deyil, şairi ötüb keçən, onun içində doğan, ölümlə bağlı daimi düşüncələr, “acı ölüm” duyğusu ilə doğan bir həyat axını gətirir. Bu axının çevrilməsinə çağırış, bəzi misralarda bilərəkdən utopikdir (“Smolensk bazarı”), digərlərində isə şair “çevrilmə möcüzəsi”ndə (“Günorta”) uğur qazanır, lakin qısa və qısa olur. müvəqqəti olaraq “bu həyatdan” uzaqlaşmaq. “Taxıl yolu” 1917-1918-ci illərin inqilabi illərində yazılmışdır. Xodaseviç deyirdi: “Poeziya dövrün sənədi deyil, ancaq dövrə yaxın olan şeir yaşayır. Blok bunu başa düşdü və səbəbsiz olaraq "inqilabın musiqisini dinləməyə" çağırdı. Söhbət inqilabdan yox, dövrün musiqisindən gedir”. Xodaseviç öz dövrünü də yazıb. Şairin Rusiyanı gözləyən sarsıntılarla bağlı ilkin proqnozları onu inqilabı nikbinliklə qəbul etməyə sövq etdi. Onda xalqın və yaradıcılıq həyatının yenilənməsi imkanlarını görür, onun insanlığına, antifilist pafosuna inanırdı, amma ayılma çox tez baş verdi. Xodaseviç inqilabın əsl rus ədəbiyyatına necə əzab verdiyini və söndürdüyünü başa düşürdü. Amma o, inqilabdan “qorxanlara” aid deyildi. Ondan məmnun deyildi, amma ondan da “qorxmurdu”. “Taxıl yolu” toplusu inqilabi dağıntıdan sonra Rusiyanın dirilməsinə inamını torpaqda ölən taxıl sünbüldə dirildiyi kimi ifadə edirdi:
Əkinçi hətta şırımlardan da keçir.
Atası da, babası da eyni yollarla gediblər.
Taxıl əlində qızılla parıldayır,
Amma qara torpağa düşməlidir.
Kor qurdun yol verdiyi yerdə,
Axırda öləcək və böyüyəcək.
Beləliklə, ruhum taxıl yolu ilə gedir:
Qaranlığa enərək öləcək - və o, diriləcək.
Və sən, mənim ölkəm və sən, onun xalqı,
Bu il keçib öləcəksən və diriləcəksən, -
O zaman bizə yalnız bu hikmət verilir:
Bütün canlılar taxıl yolu ilə getməlidir.
Burada Xodaseviç artıq yetkin bir ustaddır: o, öz poetik dilini inkişaf etdirmişdir və şeylərə qorxmaz dəqiq və ağrılı sentimental baxışı ona ironiya və təmkinli olaraq ən incə məsələlər haqqında danışmağa imkan verir. Bu topludakı demək olar ki, bütün şeirlər eyni şəkildə qurulub: qəsdən dünyəvi təsvir edilmiş epizod - və qəfil, kəskin, məna dəyişdirən bir final. Belə ki, “Meymun” şeirində havasız yay gününün, orqan dəyirmanının və qəmli meymunun sonsuz uzun təsviri birdən-birə “O gün müharibə elan olundu” misrası ilə həllini tapır. Bu Xodaseviç üçün xarakterikdir - bir lakonik, demək olar ki, teleqraf xəttində, bütün şeiri içəriyə çevirin və ya çevirin. Dünyadakı bütün canlıların birlik və qardaşlıq hissi lirik qəhrəmanı ziyarət edən kimi - elə oradaca sevgi və şəfqət hissinin əksinə olaraq baş verə biləcək ən qeyri-insani şey başlayır və aşılmaz nifaq və harmoniya baş verir. o dünyada qurulmuşdu ki, bir anlıq "dənizin işıqlarından və dalğalarından, küləklərdən və kürələrdən ibarət bir xor kimi görünürdü.
Eyni ahəngin dağılması hissi, yeni məna axtarışı və onun qeyri-mümkünlüyü (tarixi fasilələr zamanı harmoniya əbədi olaraq itirilir) topludakı ən böyük və bəlkə də ən qəribə şeirin mövzusuna çevrilir - "2 noyabr" (1918). 1917-ci ilin oktyabrında Moskvada baş vermiş döyüşlərdən sonrakı ilk günü təsvir edir. Şəhərin necə gizləndiyindən bəhs edir. Müəllif iki xırda hadisədən bəhs edir: sağ olub-olmadığını öyrənmək üçün getdiyi tanışlarından qayıdarkən zirzəmisinin pəncərəsində yeni dövrün ruhuna uyğun bir dülgər görür, təzə hazırlanmış tabutu qırmızı boya ilə çəkir. - görünür, ümumbəşəri xoşbəxtlik uğrunda həlak olmuş döyüşçülərdən biri üçün. Müəllif “Moskvanın arasında əzab çəkən, parça-parça və yıxılan” oturmuş “dörd yaşlı butuz” oğlana diqqətlə baxır və qaşsız alnının altında sakitcə püxtələşən öz gizli düşüncəsinə gülümsəyir. 1917-ci ildə Moskvada xoşbəxt və dinc görünən yeganə dörd yaşlı uşaqdır. Bu günlərdə ancaq sadəlövh və əsassız ideologiyası ilə fanatik uşaqlar şən ola bilər. "Həyatımda ilk dəfə idi ki," Xodaseviç deyir, "o gün nə Motsart, nə Salyeri, nə də qaraçılar susuzluğumu yatırmadılar." Etiraf dəhşətlidir, xüsusən də həmişə Puşkini bütləşdirən Xodaseviçin dodaqlarından. Xodaseviçin ayıq ağlı. arabir sərsəmləşir, sərxoş olur, hadisələri mexaniki şəkildə düzəldir, lakin ruh onlara heç bir şəkildə cavab vermir.1919-cu ilin “Qoca qadın” şeiri belədir:
Yüngül cəsəd, sərt,
Ağ vərəqlə örtülmüş,
Eyni kirşədə, tabutsuz,
Polis aparacaq
Xalqın çiyinlərinə.
Sözsüz və soyuqqanlı
O olacaq, - və bir neçə log,
Evinə nə gətirdi?
Onu sobamızda yandıracağıq.
Bu poemada qəhrəman artıq yeni reallığa tam şəkildə həkk olunub: “polis” onda qorxu yaratmır, meyiti qarət etmək istəyi isə yanan biabırçılıqdır. Xodaseviçin ruhu tanış dünyanın qanlı parçalanmasına, mənəviyyat və mədəniyyətin məhvinə fəryad edir. Amma şair “taxıl yolu” ilə getdiyindən, yəni həyatı öz nəfsindən asılı olmayan bir şey kimi qəbul etdiyindən hər şeydə ən yüksək məna görməyə çalışır, etiraz etmir, Allahdan əl çəkmir. Onun əvvəllər dünyanın ən yaltaq fikri yox idi. Və o hesab edir ki, gələcək tufanda Blokun da axtardığı, “inqilabın musiqisinə qulaq asmağa” çağıran daha yüksək məna olmalıdır. Təsadüfi deyil ki, Xodaseviç növbəti məcmuəsini 1920-ci ilin “Musiqi” şeiri ilə açır:
Musiqi isə yuxarıdan gəlir.
Violonçel... və arfa, bəlkə də...
... Və səma
Eyni yüksək və eyni
İçində tüklü mələklər parlayır.
Xodaseviçin qəhrəmanı odun doğrayarkən bu musiqini "tamamilə aydın" eşidir (o illər üçün o qədər prozaik, o qədər təbii bir peşə idi ki, yalnız bu odun doğrayanda, dağıntıda və fəlakətdə bəzilərini görəndə xüsusi musiqi eşitmək olardı. Allahın sirli təqdiri və anlaşılmaz məntiq). Simvolistlər üçün belə sənətin təcəssümü həmişə heç nəyi məntiqlə izah etməyən, əksinə xaosa qalib gələn, bəzən xaosun özündə məna və mütənasibliyi ortaya qoyan musiqi olub. Şaxtalı səmada parlayan lələkli mələklər - bu, Xodaseviçə açıqlanan iztirab və cəsarət həqiqətidir və bu İlahi musiqinin ucalığından o, onu eşitməyən hər kəsə artıq xor baxmır, əksinə yazığı gəlir.
"Ağır lira" kolleksiyası
Bu dövrdə Xodaseviçin poeziyası getdikcə daha çox klassisizm xarakteri almağa başlayır. Xodaseviç üslubu Puşkin üslubu ilə bağlıdır. Lakin onun klassikliyi ikinci dərəcəlidir, çünki o, Puşkin dövründə və Puşkin dünyasında doğulmayıb. Xodaseviç simvolizmdən çıxdı. Klassisizmə isə o, sovet dövrünü demirəm, bütün simvolik dumanlardan keçdi. Bütün bunlar onun o dövrlərin poetik “gözəllikləri”nin dalğalanmasına və qeyri-dəqiqliyinə əks çəki kimi “həyatda və şeirdə nəsrə” texniki üstünlük verməsini izah edir.
Və nəsrdən keçən hər misra,
hər sətri bükərək,
Klassik qızılgül damcıladı
Sovet vəhşi təbiətinə.
Eyni zamanda, onun poeziyasından həm aşkar, həm də gizli lirizm itməyə başlayır. Xodaseviç ona öz üzərində, ayə üzərində hakimiyyət vermək istəmirdi. O, lirikanın yüngül nəfəsindən başqa bir “ağır hədiyyəyə” üstünlük verdi.
Və kimsə ağır lira
Külək vasitəsilə əllərimə verir.
Və stükko səması yoxdur
Və on altı şamda günəş.
Hamar qara qayalarda
Ayaqları istirahət edir - Orfey.
Bu kolleksiyada ruhun təsviri görünür. Xodaseviçin yolu “canlılıqdan” yox, məhv olmaqdan, qalib gəlməkdən və transformasiyadan keçir. Ruh, “parlaq Psixika” onun üçün həqiqi varlığın xaricindədir, ona yaxınlaşmaq üçün “ruha” çevrilməli, özündə bir ruh doğurmalıdır. Psixoloji və ontoloji prinsiplər arasındakı fərq nadir hallarda Xodaseviçin poeziyasından daha çox nəzərə çarpır. Ruhun özü onu ovsunlamağa və sehr etməyə qadir deyil.
Və mən özümü necə sevməyəcəm
Gəmi kövrək, çirkin,
Amma qiymətli və xoşbəxt
O nə ehtiva edir - siz?
Amma məsələ ondadır ki, " sadə ruh”şairin onu niyə sevdiyini belə başa düşmür.
Və mənim bədbəxtliyimdən ona zərər vermir,
O isə mənim ehtiraslarımın iniltisini anlamır.
Özü ilə məhdudlaşır, dünyaya və hətta sahibinə yaddır. Düzdür, ruh orada yatır, amma hələ doğulmayıb. Şair bu prinsipin varlığını özündə hiss edir, onu həyatla, dünya ilə əlaqələndirir.
Şair-insan lütf intizarında Psixika ilə birlikdə taqətdən düşər, amma lütf boşuna verilməz. İnsan bu səydə, bu mübarizədə ölümə məhkumdur.
Bütün qan məsamələrdən çıxana qədər
Dünya gözləri ağlayana qədər -
Ruha çevrilmə...
Nadir istisnalarla, ölüm - Psixikanın çevrilməsi - həm də insanın əsl ölümüdür. Xodaseviç başqa ayələrdə onu hətta qurtuluş adlandırır və hətta ona kömək etmək üçün “başqasını bıçaqla vurmağa” hazırdır. Və o, Berlin meyxanasından bir qıza bir arzu göndərir - “xəbis axşam saatlarında kimsəsiz bir bağda yaxalanır”. Başqa məqamlarda ölüm belə ona çıxış yolu kimi görünmür, bu, sadəcə olaraq yeni və ən ağır sınaqdır, son sınaqdır. Lakin o, xilas axtarmadan bu vəsvəsəni qəbul edir. Poeziya ölümə və yalnız ölümlə - həqiqi doğuşa aparır. Xodaseviç üçün bu, ontoloji həqiqətdir. Reallığa qalib gəlmək “Ağır lira” kolleksiyasının əsas mövzusuna çevrilir.
Üstündən tullan, üstündən tullan
İstədiyiniz şeyin üstündən uçun -
Ancaq çıxın: sapanddan bir daşla,
Gecəyə qərq olmuş bir ulduz...
Mən özüm itirdim - indi bax ...
Özünüzə nə mırıldandığınızı Allah bilir
Pens-nez və ya açar axtarıram.
Bu yeddi misra mürəkkəb mənalarla doludur. Budur, şairin gündəlik, yeni roluna istehza: bu, artıq Orfey deyil, kilidli qapıda ağzının altında nəsə mızıldanan şəhər dəlidir. Ancaq "Mən onu özüm itirdim - indi axtarın ..." - xətt aydın şəkildə təkcə açarlar və ya hərfi mənada pens-nezdən ibarət deyil. Yeni dünyanın açarını tapa bilərsiniz, yəni yeni reallığı dərk edə bilərsiniz, ancaq ondan qoparaq, onun cazibəsini dəf edə bilərsiniz.
Yetkin Xodaseviç şeylərə sanki yuxarıdan, hər halda - kənardan baxır. Ümidsizcə bu dünyada yad, ona sığmaq istəmir. 1921-ci il "Görüşdə" şeirində lirik qəhrəman Petrovski-Razumovskidə (şairin uşaqlığını keçirdiyi yer) "gölün güzgüsü üzərindəki buxarı", heç olmasa yuxuda yenidən görmək üçün yuxuya getməyə çalışır. keçmiş dünya ilə görüşmək.
Amma təkcə reallıqdan qaçmaq deyil, onu birbaşa inkar edən Xodaseviçin 10-cu illərin sonu - 20-ci illərin əvvəllərindəki şeirləri cavab verir. Gündəlik həyat və varlığın, ruhun və cismin qarşıdurması görünməmiş bir kəskinlik əldə edir. 1921-ci il “Gündəlikdən” şeirində olduğu kimi:
Hər səs eşitməyimə əziyyət verir
Və hər şüa gözlər üçün dözülməzdir.
Ruh partlamağa başladı
Şişmiş diş ətinin altından çıxan diş kimi.
Kesin - və atın.
köhnəlmiş qabıq,
Min gözlü - gecəyə batacaq,
Bu boz gecədə yox.
Mən burada yalan danışacam -
Opaş tərəfindən bıçaqlanan bankir, -
Yaranı əllərinizlə sıxın
Dünyanızda qışqırın və döyüşün.
Xodaseviç hər şeyi olduğu kimi görür. Heç bir illüziya olmadan. Rus poeziyasında ən amansız avtoportretə sahib olması təsadüfi deyil:
Mən, mən, mən Nə vəhşi söz!
Orda olan həqiqətən mənəmi?
Ana bunu sevirdi?
Sarı-boz, yarı-boz
Və ilan kimi hər şeyi biləndir?
Təsvirlərin təbii dəyişməsi - saf uşaq, qızğın gənclik və bugünkü "sarı-boz, yarı boz" - Xodaseviç üçün faciəli parçalanmanın və kompensasiya olunmayan mənəvi israfın nəticəsidir, bu şeirdə bütövlük həsrəti heç yerdə səslənir. poeziyasında başqa. "Mənim çox nifrət etdiyim və belə qəzəblə sevdiyim hər şey" - "Ağır Lira"nın vacib motivi budur. Lakin bu kitabdakı yeganə əsas söz "cazibə qüvvəsi" deyil. Qısa şeirlərin, plastik dəqiqliklə, tək toxunuşla, inqilabdan sonrakı, şəffaf və xəyalpərəst, dağılan Sankt-Peterburqun şəkillərini verən Motsartian yüngülliyi də var. Şəhər boşdur. Amma dünyanın gizli bulaqları görünür, varlığın gizli mənası, ən əsası İlahi musiqi eşidilir.
Oh, inert, yoxsul yoxsulluq
Mənim ümidsiz həyatım!
Kimə deyim nə qədər təəssüf edirəm
Özünüz və bütün bunlar?
Və yelləməyə başlayıram
dizlərini qucaqlayıb,
Və birdən misralarla başlayıram
Özünüzlə unutqanlıqla danışın.
Uyğunsuz, ehtiraslı çıxışlar!
Onlar haqqında heç nə başa düşə bilmirsən.
Ancaq səslər mənadan daha doğrudur,
Və söz ən güclüdür.
Və musiqi, musiqi, musiqi
Mahnıma girir,
Və dar, dar, dar
Bıçaq məni deşib.
Səslər mənadan daha doğrudur - bu, Xodaseviçin son poeziyasının manifestidir, lakin rasional olaraq aydın və demək olar ki, həmişə süjetə əsaslanan. Heç bir şey qaranlıq, təxminlər, ixtiyari deyil. Lakin Xodaseviç əmindir ki, misranın musiqisi onun kobud birölçülü mənasından daha vacib, daha əhəmiyyətli, nəhayət, daha etibarlıdır. Xodaseviçin bu dövrdəki şeirləri çox zəngin orkestrləşib, çox havası var, saitləri çoxdur, aydın və asan ritmi var – “Tanrının uçurumuna sürüşən” adam özündən, dünyadan belə danışa bilər. Simvolistlərin bu qədər sevdiyi üslub gözəllikləri yoxdur, sözlər ən sadədir, amma nə musiqili, nə aydın və yüngül səsdir! Hələ də klassik ənənəyə sadiq qalan Xodaseviç şeirlərinə cəsarətlə neologizmləri və jarqonları daxil edir. Şair dözülməz, ağlasığmaz şeylərdən - hər şeyə rəğmən, bu sətirlərdə necə də təmkinlə danışır:
Demək olar ki, yaşamağa və oxumağa dəyməz:
Biz kövrək kobudluq içində yaşayırıq.
Dərzi tikir, dülgər tikir:
Dikişlər açılacaq, ev çökəcək.
Və yalnız bəzən bu çürümə vasitəsilə
Birdən incəliklə eşidirəm
Tərkibində döymə var
Tamamilə fərqli bir varlıq.
Beləliklə, cansıxıcı həyat keçirmək,
Məhəbbətlə qadın uzanır
Həyəcanlı əliniz
Şiddətli şişkin qarın üzərində.
Xodaseviçin poeziyasında hamilə qadın obrazına (eləcə də tibb bacısı obrazına) tez-tez rast gəlinir. Bu, təkcə köklərlə canlı və təbii əlaqənin simvolu deyil, həm də gələcəyi daşıyan bir dövrün simvolik obrazıdır. "Və səma gələcəyə hamilədir" dedi Mandelstam təxminən eyni vaxtda. Ən pisi odur ki, dəhşətli əsrin ilk iyirmi keşməkeşli ilinin “hamiləliyi” parlaq gələcəklə deyil, qanlı fəlakətlə, ardınca NEP illəri – tacirlərin firavanlığı ilə həll olundu. Xodaseviç bunu çoxlarından əvvəl başa düşdü:
Yetər! Gözəllik lazım deyil!
Pis dünya mahnılara dəyməz...
Və inqilaba ehtiyac yoxdur!
Onun səpələnmiş ordusu
Biri mükafatla taclanır,
Bir azadlıq - ticarət etmək.
Burada o, meydanda peyğəmbərlik edir
Harmoninin ac oğlu:
O, xoş xəbər istəmir
Firavan Vətəndaş…
Eyni zamanda, Xodaseviç rabble ilə əsaslı birləşməməsi haqqında bir nəticə çıxarır:
İnsanları sevirəm, təbiəti sevirəm,
Amma gəzməyi sevmirəm
Və mən dəqiq bilirəm ki, insanlar
Mənim yaradıcılığım anlaşılmazdır.
Bununla belə, Xodaseviç kütləni yalnız “şeiri başa düşməyə” və ondan sərəncam verməyə çalışanları, xalqın adından danışmaq hüququna özlərinə təkəbbür göstərənləri, onların adından musiqi idarə etmək istəyənləri hesab edirdi. Əslində o, insanları başqa cür - sevgi və minnətdarlıqla qəbul edirdi.
Velosiped "Avropa gecəsi"
Buna baxmayaraq, mühacirət mühitində Xodaseviç uzun müddət özünü tərk edilmiş vətənində olduğu kimi yad kimi hiss etdi. Onun mühacir poeziyası ilə bağlı dedikləri budur: “Bugünkü poeziyanın mövqeyi çətindir. Əlbəttə, şeir zövqdür. Burada həvəsimiz azdır, çünki hərəkət yoxdur. Gənc mühacir poeziyası cansıxıcılıqdan şikayətlənir - bu, evdə olmadığı, qəribə bir yerdə yaşadığı, özünü məkandan kənarda tapdığı üçün - və buna görə də zamandan kənarda. Mühacir poeziyasının işi zahirən çox nankordur, çünki mühafizəkar görünür. Bolşeviklər rus ədəbiyyatına xas olan mənəvi quruluşu məhv etməyə çalışırlar. Mühacir ədəbiyyatının vəzifəsi bu sistemi qorumaqdır. Bu vəzifə siyasi olduğu qədər də ədəbidir. Mühacir şairlərdən siyasi mövzularda şeir yazmağı tələb etmək, təbii ki, cəfəngiyyatdır. Amma tələb etməlidirlər ki, işlərində rus siması olsun. Qeyri-rus poeziyası yoxdur və nə rus ədəbiyyatında, nə də gələcək Rusiyanın özündə yer olmayacaq. Mühacir ədəbiyyatının rolu keçmişlə gələcəyi bağlamaqdır. Poetik keçmişimiz bu günümüzə, yeni formada isə gələcəyimizə çevrilməlidir”.
Əsrlər boyu yaranmış sivilizasiyanın süqutundan sağ çıxmış “Avropanın alaqaranlığı” mövzusu, ondan sonra isə – vulqarlıq və şəxsiyyətsizliyin aqressiyası mühacirət dövrü Xodaseviç poeziyasında üstünlük təşkil edir. “Avropa gecəsi”nin şeirləri tutqun çalarlarda çəkilir, onlarda hətta nəsr yox, həyatın dibi və yeraltısı üstünlük təşkil edir. Xodaseviç "yad həyatına", Avropanın "kiçik adamının" həyatına nüfuz etməyə çalışır, lakin sosial deyil, həyatın ümumi mənasızlığını simvollaşdıran boş anlaşılmazlıq divarı şairi rədd edir. “Avropa gecəsi” – havasız məkanda nəfəs alma təcrübəsi, az qala tamaşaçıya, cavaba, birgə yaradıcılığa hesablanmadan yazılmış şeirlər. Bu, Xodaseviç üçün daha dözülməz idi, çünki o, Rusiyanı tanınmış bir şair kimi tərk edirdi və tanınma ona gec, yalnız gedişi ərəfəsində gəldi. Şöhrətin zirvəsində geri qayıtmaq ümidi ilə ayrıldı, lakin bir il sonra geri qayıtmaq üçün heç bir yerin olmayacağını başa düşdü (bu hissi ən yaxşı Marina Tsvetaeva ifadə edir: "... evə qayıtmaq mümkündürmü? gizli?"). Ancaq getməzdən əvvəl belə yazırdı:
Mən Rusiyamı özümlə aparıram
Səyahət çantasında aparıram
(Puşkinin təxminən səkkiz cildi idi). Bəlkə də Xodaseviç üçün sürgün başqaları kimi faciəli deyildi - çünki o, qərib idi və gənclik həm Rusiyada, həm də Avropada eyni dərəcədə geri dönməzdir. Amma ac və kasıb Rusiyada - onun canlı ədəbi mühitində musiqi var idi. Burada musiqi yox idi. Avropada gecə hökm sürdü. Kobudluq, məyusluq və ümidsizlik daha da aydın görünürdü. Əgər Rusiyada bir müddət olsa belə, "göy gələcəyə hamilədir" təsəvvür etmək olarsa, Avropada heç bir ümid yox idi - nitqin cavabsız səsləndiyi tam qaranlıq.
Muse Xodaseviç bütün bədbəxtlərə, yoxsullara, məhkumlara rəğbət bəsləyir - özü də onlardan biridir. Onun şeirlərində şikəstlər, dilənçilər daha çox olur. Baxmayaraq ki, ən əsası onlar firavan və firavan avropalılardan çox da fərqlənmirlər: burada hamı məhvə məhkumdur, hər şey məhvə məhkumdur. Nə fərqi var - mənəvi, fiziki zədə başqalarına dəyibmi.
Mən özüm ola bilmirəm
Mən dəli olmaq istəyirəm
Hamilə həyat yoldaşı ilə olduqda
Kinoya qolsuz gedir.
Niyə gözəgörünməz yaşın
Belə bir bərabərsizlik içində sürükləmək
Zərərsiz, təvazökar insan
Boş qolla?
Bu sətirlərdə nifrətdən çox simpatiya var.
Bütün dünya qarşısında özünü günahkar hiss edən Xodaseviçin lirik qəhrəmanı heç vaxt hədiyyəsindən bir an belə imtina etmir, bu da onu eyni zamanda ucaldan və alçaldır.
Baş üstə düşənə xoşbəxtdir:
Onun üçün dünya, bir anlıq da olsa, başqadır.
Şair özünü pəncərədən başıaşağı atan intihar kimi “uçmağının” əvəzini – həyatı ilə ödəyir.
1923-cü ildə Xodaseviç "Mən yatağımdan rahat dururam ..." şeirini yazdı - bütün gecə "tikanlı radio şüalarının" beynindən necə uçduğu, qaranlıq görüntülərin xaosunda ölümün müjdəçisi, panik Avropa, bəlkə də dünya fəlakəti. Amma bu fəlakətlə təhdid edilənlər öz həyatlarının hansı çıxılmaz sona doğru getdiyini bilmirlər:
Ah bir bilsən
Avropanın qara oğulları,
Başqa hansı şüalarsan
Görünməz şəkildə deşildi!
Petroqraddakı ünvanlar
- 1920-1921 - DİSK - 25 oktyabr prospekti, 15;
- 1922 - E.K. Barsovanın yaşayış evi - Kronverkski prospekti, 23.
Moskvada ünvanlar
- Kamergerski zolağı, 6/5 - V. F. Xodaseviçin doğulduğu ev
Biblioqrafiya
- "Gənclik" kolleksiyası. İlk şeir kitabı. - M.: Kitab nəşri Qrif, 1908.
- kolleksiya "Xoşbəxt ev", 1914.
- "Yəhudi şairlərindən" toplusu, 1918.
- toplusu "Taxıl yolu", 1920.
- "Ağır lira" kolleksiyası. Dördüncü şeirlər kitabı 1920-1922. - M., Petroqrad: Dövlət Nəşriyyatı. - 1922. - 60 s.
- "Avropa gecəsi" silsiləsi, 1927.
- tərcümeyi-halı "Derzhavin", 1931.
- "Puşkin haqqında" məqalələr toplusu, 1937.
- xatirələr kitabı "Nekropol", 1939.
- Xodaseviç V. Derzhavin. - M.: Kitab, 1988. - 384 s. (Yazıçılar haqqında yazıçılar) Tiraj 200.000 nüsxə. ISBN 5-212-00073-4
- Xodaseviç V. Şeirlər. - L .: Bayquşlar. yazıçı, 1989. - 464 s. (Şairin Kitabxanası, Böyük Seriya, Üçüncü Nəşr) Tirajı 100.000 nüsxə. ISBN 5-265-00954-X
- Xodaseviç V. Sallanan ştativ: Seçilmişdir. - M.: Sovet yazıçısı, 1991.
- Xodaseviç V. 4 cilddə toplanmış əsərlər - M .: Razılıq, 1996-1997.
- Xodaseviç V. Nekropol. - M.: Vagrius, 2001. - 244 s. ISBN 5-264-00160-X
- Xodaseviç V. Şeirlər. - M., 2003. - ??? -dan. (Şairin kitabxanası, Kiçik seriya)
Bu gün biz özümüzü qismən 10-20-ci illərin qovşağında tapacağıq, çünki söhbətimizin mövzusu 1886-cı ildə anadan olmuş və 1939-cu ildə vəfat etmiş Vladislav Felitsianoviç Xodaseviçin poetik yaradıcılığı olacaq. Ümumiyyətlə, görürük ki, yaş baxımından o, hətta kiçik yaşda deyil, daha yaşlı post-simvolist kimi özünə kifayət qədər uyğundur, yəni. o, Nikolay Qumilyovla təxminən eyni yaşdadır, Aleksandr Blok və Andrey Belydən bir o qədər də kiçik deyil.
Amma elə oldu ki, Xodaseviç özünü şair, parlaq şair kimi çox gec üzə çıxardı. Özü də özü haqqında artıq poetik fəaliyyətinin sonunda, 1928-ci ildə yazmışdı (və o, şeir yazmağı kifayət qədər tez bitirdi və son illərdə demək olar ki, yazmırdı)... O, bütün rus şairlərinin öhdəsindən gələ bilməyəcəyi bir şeir yazıb. Bu vaxta qədər Xodaseviç artıq rus mühacirətinin əsas, aparıcı şairi idi və o, belə bir şeirə icazə verdi. Bu şeir “Abidələr” adlanır və o, rus poeziyasında Horat ənənəsini davam etdirir. Kiçikdir, oxuyacam.
Son məndə, başlanğıc məndədir. Mən çox az etmişəm! Ancaq yenə də mən güclü bir əlaqəyəm: bu xoşbəxtlik mənə verildi.
Yeni, lakin böyük Rusiyada Mənim iki üzlü kumirim iki yolun kəsişməsində qurulacaq, Zamanın, külək və qumun olduğu yerdə...
Və bu şeirdə, bəlkə də, həqiqətən də, Xodaseviçin poetik şəxsiyyətinin ən mühüm iki xüsusiyyəti qeyd olunur. Ümumiyyətlə, mötərizədə demək lazımdır ki, bu, Gümüş Dövrün ən analitik şairlərindən biridir və onun bu dövr haqqında nəsri həqiqətən ... Bunu nə adlandırmaq belə aydın deyil. Bu yarım memuardır, amma eyni dərəcədə onu analitik esse də adlandırmaq olar. Səbəbsiz deyil ki, bu dövrün demək olar ki, bütün tədqiqatçıları Xodaseviçin xatirələrinə müraciət edirlər. Deməli, bu şeirdə də o, son dərəcə dəqiq və ayıq danışıb, düzdür, poeziyası haqqında bir qədər özünü aşağılamaqla.
Bir daha iki məqama xüsusi diqqət yetirmək istərdim. Birincisi, bu belədir: “Mən çox az təkmilləşmişəm!” Doğrudan da, Xodaseviç çox yazmırdı və onun yaradıcılığının ən yaxşı hissəsini götürsək, çox, çox azdır. Bunlar üç kitabdır - “Taxıl yolu”, “Ağır lira” və böyük bir silsiləli “Avropa gecəsi”. Amma onun gördüyü işlər həqiqətən də rus poeziyasında əbədi həkk olundu, əbədi olaraq qorunub saxlanıldı. "Ancaq mən hələ də güclü bir əlaqəyəm" deyir.
Və burada, bəlkə də, dərhal bir şeyi söyləmək lazımdır. Bu özünüdərk, özünü təsvir - “Mən çox az iş görmüşəm” - Xodaseviçi başqa bir çox böyük şairlə əlaqələndirir, buna baxmayaraq, o, şeirlərində də tez-tez bu cür özünü aşağılamaya müraciət edir. Bu, əsas şairlərdən biridir (lakin onun adı, Puşkin, Tyutçev, Lermontovun adlarından sonra daha çox xatırlanır), bu, özü haqqında deyən Evgeni Abramoviç Baratınskidir: “Mənim hədiyyəm kasıb və səsim uca deyil”.
Böyük ailədə zəif uşaq
Xodaseviç şeirlərində həqiqətən də bu mövzunu inkişaf etdirir: “Mən çox az iş görmüşəm” deyə yazır. Və bu, daha çox, başqa şeylər arasında, Xodaseviçin tərcümeyi-halının bəzi halları ilə əlaqədar idi. O, polyak-yəhudi ailəsində çox gec doğulan sonuncu oğul idi. Qeyd edək ki, polyaklar və yəhudilər imperiya Rusiyasında sıxışdırılan iki xalq olub və o, bu hissi keçirib. Polşada yəhudi qırğınları olanda özü haqqında dedi: "Yaxşı, biz polyaklar yəhudiləri döydük!" O qədər zarafat etdi.
O, çox xəstə oğlan idi. Əvvəlcə baletə hazırlaşırdı, amma heç şair olmaq fikrində deyildi, ancaq səhhətinin pis olması ona bunu etməyə imkan vermədi. O, mümkün olan bütün uşaqlıq xəstəlikləri ilə xəstə idi. Və onun xarici görünüşü haqqında onun son dərəcə çirkin, xəstə, zəif olduğunu xatırlayırlar. Yaxşı, fotolara baxsanız, bu da doğrudur. Və beləliklə, böyük bir ailədə zəif, çətinliklə eşidilən uşağın bu mövzusu onun üçün həqiqətən aktual idi. Şeirlərini oxuyanda isə onun zahiri görkəmini təkcə oxucular deyil, tamaşaçılar da görəndə, poeziyasını onun fiziki komponenti üzərində asanlıqla üstələyirdilər.
Amma eyni zamanda, burada bir məqam daha vacibdir: ikinci misradan gələn sətirlər çox önəmlidir. "İki yolun kəsişməsində" Xodaseviç yazır. Və doğrudan da, bu, insanın öz yerinin son dərəcə dəqiq və incə qiymətləndirilməsidir, çünki... Burada demək lazımdır, əslində, hansı iki yoldur, bu iki yol nədir, bu poeziyanın qovşağında yarandığı, bu ayələr yaranır? Bu yollardan biri də təbii ki, simvolik yoldur. Və burada Xodaseviç yenə də öz xatirələrində, məqalələrində, şeirlərində də bu gecikmənin, sonuncunun, sonuncunun kartını oynadı.
Çünki o, bir daha təkrar edirəm, Qumilyovla yaşıd olsa da, akmeizmə, futurizmə qoşulmayıb, amma bütün həyatı boyu özünü simvolizmə gec doğulmuş bir şair kimi hiss edirdi. O, baş baş simvolist Valeri Yakovleviç Bryusovun kiçik qardaşı Aleksandr Bryusovun sinif yoldaşı olub və uzun müddət Bryusovun təsirində o qədər olub ki, Qumilyov kimi onu da “underbrusov” adlandırıblar.
Alexander Blokun şeirlərini oxudu, bir müddət onun ən yaxın dostu olan Andrey Belydən çox təsirləndi. Və kifayət qədər uzun müddət Xodaseviç bu müəlliflərin kölgəsindən çıxa bilmədi. 1905-ci ildə debüt etdi, ilk kitabı "Gənclik" 1908-ci ildə, ikinci "Xoşbəxt ev" 1914-cü ildə nəşr olundu.
Beləliklə, onun ilk kitabları haqqında, rəyləri oxusaq, müasirlərinin cavablarını oxusaq, bu, artıq bununla bağlı danışdığımız Qumilyovdan daha yumşaq, lakin ümumiyyətlə, oxşar sözlər yazılacaq: mədəni, ağıllı, sözün mənası ilə, təfərrüatları diqqətəlayiq şəkildə görən, lakin hələ də kölgədən çıxmayan. Blokun kölgəsini tərk etmə, Bryusovun kölgəsini tərk etmə, Andrey Belinin kölgəsini tərk etmə. Balaca şair.
Puşkin
Qeyd edək ki, bu oyunu onun özü də oynayır. Onun ikinci kolleksiyası Xoşbəxt Ev adlanır. O qədər dolğundur ki... Və burada belə bir Puşkin tərifini demək lazımdır. Çünki Xodaseviçin də getdiyi “iki yolun kəsişməsində” ikinci yol, nisbətən desək, Puşkinin yolu idi.
Xodaseviç, bildiyiniz kimi, böyük puşkinist, əsl puşkinist idi, o, Puşkinlə bağlı məqalələr, tədqiqatlar yazırdı, Puşkini tədqiq edən ən böyük filosoflardan biri - Mixail Osipoviç Qerşenzonla dost idi, puşkinist Pavel Alekseeviç Şçeqolevlə dost idi və s. bir neçə belə ciddi Puşkin kəşfləri. Və bu dövrü əzbər bilirdi, çox gözəl. Amma yenə də özü özünü, əlbəttə ki, Puşkinlə deyil, “Abidələr” yazsa da, Puşkin dövrünün kiçik şairləri ilə müqayisə etdi. Yaxud Puşkin dövrünün kiçik şairləri sayılanlarla.
Bu, artıq adını çəkdiyim Baratınski, Delviq, Vyazemski, həvəskar şairə Rostopçina çox maraqlıdır. Xodaseviç də bu oyunu oynadı. Və bu yol ayrıcında - Puşkin dövrünün simvolizmi və şairləri - əslində onun poetik dünyası yerləşir. Bir tərəfdən, təbii ki, o, modernistlərin kəşflərini, hər şeydən əvvəl simvolistlərin kəşflərini nəzərə alırdı. Digər tərəfdən, o, Puşkin qeydini müdafiə etdi, poetik mətnlərində Puşkin qeydini davam etdirdi. Və onun ilk iki kitabında bütün bunlar çox aydın şəkildə açıqlanır.
"Taxıl yolu"
Ancaq Xodaseviç 1917-ci ildə belə həqiqətən böyük şairə çevrildi. Və bunda bəzi paradokslar da var. Çünki Xodaseviç, artıq dediyim kimi, mühacir idi. Sovet pasportu ilə getsə də və bir müddət qayıtmaq niyyətində olsa da, sonda, artıq xaricdə, bolşevizmin nə olduğunu başa düşdükdə, yenə də qalmağa üstünlük verdi və bolşeviklər, kommunistlər haqqında yazmağa davam etdi. sərt şəkildə. Buna görə də onun şeirləri sovet oxucusuna kifayət qədər gec qayıtdı, yalnız 1980-ci illərin sonlarında nəşr olunmağa başladı. Amma eyni zamanda onu böyük şair edən inqilab oldu, ona mövzu verən inqilab oldu.
Hansı mövzu? Xodaseviçin üçüncü kitabından əsas şeirini daha ətraflı təhlil edərək bunu anlamağa çalışaq. Onun üçüncü kitabı 1920-ci ildə birinci nəşri ilə çıxdı, o, "Taxıl yolu" adlanırdı. Və bu kitabdakı ilk şeir bir şeir idi ki, onun da adı “Taxıl yolu”dur. Və dərhal bu şeirin tarixinə diqqət yetirin. Şeir 23 dekabr 1917-ci il tarixlidir. Bu nə şeirdir? Onu daha ətraflı oxumağa çalışaq.
Taxıl yolu ilə
Əkinçi hətta şırımlardan da keçir. Atası da, babası da eyni yollarla gediblər.
Taxıl parıldayır əlində qızıl, Amma düşməlidir qara torpağa.
Kor soxulcan yol verdiyi yerdə Ölər və vəd olunmuş vaxtda cücərər.
Beləliklə, ruhum taxıl yolu ilə gedir: Qaranlığa enərək öləcək - və gözləyin ...
Şəxsi biznes
Vladislav Felitsianoviç Xodaseviç (1886 - 1939) Moskvada anadan olub, fotoqraf olan və fotoqrafiya mağazası işlədən yoxsul Polşa zadəganının altıncı övladı idi. Onun ailə başçısı Tula kəndli qadını Elena Kuzina idi, onun obrazı ilə şair daha sonra Rusiya ilə qohumluq hissini bağladı və ona bir şeir həsr etdi. O, gimnaziyanı bitirdikdən sonra Moskva Universitetinin əvvəlcə hüquq fakültəsinə daxil olub, sonra isə tarix-filologiya fakültəsinə keçib, lakin təhsilini başa vurmayıb. 1905-ci ilin martında ilk dəfə şeirlərini nəşr etdirdi. Tezliklə Moskva ədəbi həyatında fəal iştirak etdi. Şeirləri, resenziyaları və məqalələri “Tərəzi”, “Pass”, “Qızıl yun” ədəbi jurnallarında, qəzetlərdə dərc olunub. “Gənclik” adlı ilk şeirlər kitabı 1908-ci ildə nəşr olunub.
Poetik şöhrət inqilabdan sonra Xodaseviçə gəldi, lakin "bolşeviklər dövründə ədəbi fəaliyyətin mümkün olmadığını" başa düşərək, 22 iyun 1922-ci ildə Rusiyanı tərk etdi. Berlində, Qorkinin Sorrentodakı evində yaşayırdı. 1925-ci ildə Xodaseviç təzələnməyəndən sonra onun Sovet pasportu təkidlə SSRİ-yə qayıtması tələb olundu, qayıtmaqdan imtina etdi və vətəndaşlıqdan məhrum edildi. 1925-ci ildən Parisdə yaşayıb, mühacirlərin “Dni”, “Son xəbərlər”, “Vozrojdeniye” qəzetlərinin redaksiyaları ilə əməkdaşlıq edib. Ömrünün son illərini yoxsulluq içində keçirdi və ağır xəstələndi. 1939-cu il iyunun 14-də Parisdə vəfat etmişdir.
Nə məşhurdur
Gümüş dövrün ən böyük şairlərindən biri, mühacirətə görə irsi altmış ildən çox SSRİ-də oxucular üçün əlçatmaz idi. Şairin sağlığında “Gənclik”, “Xoşbəxt ev”, “Taxıl yolu”, “Ağır lira” şeir topluları nəşr olunub. 1927-ci ildə şairin son iki toplusundan və ilk nəşr olunmuş “Avropa gecəsi” silsiləsindən şeirləri daxil etdiyi “Şeirlər məcmuəsi” nəşr olundu. Bundan sonra, on ildən artıq bir müddətdə, ölümünə qədər Xodaseviç demək olar ki, heç bir şeir yazmayıb, ona yaxın ciddi şeirlər yaradıb.
Nə bilmək lazımdır
Poetik yaradıcılıqla yanaşı, Xodaseviç ədəbiyyatşünas, ədəbiyyatşünas, memuarist və tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərərək böyük irs qoyub. Onun müasirləri haqqında “Nekropol” esselər toplusu, “Ağ dəhliz”də sovet hakimiyyətinin ilk illərinin təsviri, digər xatirələr toplusu var. 1920-1930-cu illərdə müasirləri haqqında dərc olunmuş çoxsaylı məqalələrində o, təkcə mühacirət müəllifləri haqqında deyil, həm də sovet yazıçıları haqqında (“Qulliver” təxəllüsü ilə) yazır. Ədəbiyyat tarixçisi Xodaseviçin əsas əsərləri Derjavin, Puşkinin poetik iqtisadiyyatı və Puşkin haqqında kitablarıdır. Xodaseviçin mühacir mətbuatında dərc olunmuş bir çox publisistik və tənqidi əsərləri hələ də təkrar nəşr olunmayıb.
Vasitəsiz nitq
Vladislav Xodaseviç
“On il əvvəl doğulsaydım, dekadentlər və simvolistlərlə eyni yaşda olardım: Bryusovdan üç yaş kiçik, Blokdan dörd yaş böyük. Amma mən poeziyaya elə o vaxt çıxdım ki, mənim müasir cərəyanlarımın ən əhəmiyyətlisi artıq tükənməyə başlamışdı, lakin yenilərinin meydana çıxmasının vaxtı hələ gəlməmişdi. Həmyaşıdlarım Qorodetski və Qumilyov da bunu mənim kimi hiss etdilər. Onlar akmeizm yaratmağa çalışdılar ki, ondan mahiyyət etibarı ilə heç nə çıxmadı və ondan addan başqa heç nə qalmadı. Ancaq məndən kiçik olan Tsvetaeva və mən simvolizmi tərk edərək heç bir şeyə və ya heç kimə yapışmamışıq, əbədi olaraq tək, "vəhşi" qaldıq. Ədəbiyyat təsnifatçıları, antoloqlar bizi hardan yapışdıracaqlarını bilmirlər”. Xodaseviç V. F. Xatirələr
“Dövrümüzün ən böyük şairi, Tyutçev xətti ilə Puşkinin ədəbi nəslindən olan o, onun son xatirəsi sağ qaldıqca rus poeziyasının fəxri olaraq qalacaq”. Nabokov V.V. "Xodaseviç haqqında"
“On ad var ki, onsuz rus poeziyası yoxdur. Xodaseviç on birinci olmağı bacardı. Berberova N.N.
"Yüz ildən sonra hansısa gənc alim və ya şair, hətta sadəcə bir snob ... mənim şeirlərimdən ibarət bir kitab tapacaq və (iki ay) Xodaseviç üçün bir ədəbi moda yaradacaq." Xodaseviç V. F. 1918-ci ildə
Vladislav Xodaseviç haqqında 9 fakt
- Xodaseviç soyadını latın dilində yazmaq üçün iki variantdan istifadə edib: Chodasiewicz polyak və Khodassevitch fransızca. İndi ingilisdilli əsərlərdə şairin soyadı Xodaseviç, daha nadir hallarda isə Xodaseviç kimi yazılır.
- Şairin ana tərəfdən babası Yakov Aleksandroviç Brafman (1824-1879) pravoslavlığı qəbul edən, məqalə və kitablarında yəhudiliyi pisləyən tanınmış yəhudi jurnalist və yazıçı idi. Qızının doğulmasından əvvəl ailəni tərk etdi, buna görə də Sofya Yakovlevna polyak ailəsində təhsil almaqdan imtina etdi və Katolik Kilsəsində vəftiz olundu.
- Lev Tolstoyun bir sıra fotoşəkilləri Vladislav Xodaseviçin atası tərəfindən çəkilmişdir.
- Üç yaşlı Vladislav Xodaseviç oxumağı öyrəndi.
- Altı yaşında əmisinin Sankt-Peterburq yaxınlığındakı daçasında yayda yaşayarkən yaxınlıqda şair Maykovun yaşadığını öyrəndi. Uşaq müstəqil olaraq Maykovun evini tapdı, burada "skamyada ağ saçlı bir qoca görərək dedi:" Sən şair Maykovsan? - və müsbət cavab aldıqdan sonra dedi: “Mən Vladya Xodaseviçəm. Şeirlərinizi çox sevirəm və hətta "Hər gün solur bağım..." deyə bilərəm.
- 1910-cu ilin yayında Venesiyaya səyahət edən Xodaseviç şəhəri gəzərək çörək pulu qazanırdı.
- Xodaseviç bir dəfə ədəbi fırıldaq səhnəsi hazırlamışdı. O, XVIII əsrin unudulmuş rus şairi Vasili Travnikovu icad etdi, onun haqqında şeirlər bəstələdi və nəşr etdi.
- Xodaseviçin “Cənazə” sonetində cəmi on beş söz var – hər sətirdə bir söz.
- Xodaseviçin şeirlərindən biri iambik tetrametrə həsr edilmişdir:
“O, Rusiyanın bütün qalalarından güclüdür
Bütün pankartlarından əzəmətlidir.
İllər yaddaşlardan silindi
Xotında nə üçün və kim düşdü, -
Ancaq Xotin qəsidəsinin ilk səsi
Həyatımızdakı ilk fəryadımız...”
Bioqrafiya
XODASEVİÇ Vladislav Felitsianoviç, rus şairi, tənqidçi, memuarist.
Ata - Polşa zadəgan ailəsinin əsilli, anası - yəhudilikdən pravoslavlığa keçmiş yəhudi qızı - qeyrətli katolik kimi polyak ailəsində böyüdü; Xodaseviç də katolik olaraq vəftiz olundu. Uşaq ikən səhhəti pis olduğu üçün onu tərk etmək məcburiyyətində qalan baletə həvəs göstərirdi. 1903-cü ildən o, qardaşı, məşhur hüquqşünas M. F. Xodaseviçin, rəssam Valentina Xodaseviçin atası evində yaşayırdı.
Gənclik. Simvolistlər dairəsində
1904-cü ildə hüquq fakültəsinə daxil olub. Moskva Universitetinin fakültəsi, 1905-ci ildə filologiyaya keçdi. fakültə, lakin kursu tamamlamadı. Sonra Moskvanın ədəbiyyat və incəsənətinə baş çəkir. V. Ya. Bryusov, A. Bely, K. D. Balmont, Vyaç olduğu dairə. İvanov, simvolistlərlə, Xodaseviç nəslinin ədəbi bütləri ilə canlı görüşdür. Simvolizmin təsiri, onun lüğəti, ümumi poetik klişelər ilk "Gənclik" kitabını qeyd etdi (M., 1908.
"Xoşbəxt ev" (Moskva, 1914; 1922 və 1923-cü illərdə yenidən nəşr olundu) fərqli bir tonda yazılmış və müsbət tənqidlərə məruz qalmışdır; 1913-cü ildən bəri Xodaseviçin ikinci həyat yoldaşına həsr olunmuş Anna İvanovna, nee. Çulkova, G.İ.Çulkovun bacısı, şeirlər toplusunun qəhrəmanı (həmçinin, Xodaseviçin dostu, P.P.Muratovun keçmiş arvadı, “şahzadə”, şair E.V.Muratovanın ehtirası ilə bağlı sikl var; onunla birlikdə 1911-ci ildə İtaliyaya səfər). “Xoşbəxt ev”də Xodaseviç “sadə” və “kiçik” dəyərlər dünyasını kəşf edir, “sadə sevginin sevinci”, məişət sakitliyi, “yavaş” həyatı – bu ona “dinc yaşamağa və müdrikcəsinə ölməyə” imkan verəcək. Bu kolleksiyaya Molodist kimi Sobrda daxil deyil. ayə. 1927-ci ildə Xodaseviç ilk dəfə simvolizmin ucalığını pozaraq Puşkinin misrasının poetikasına ("Elegiya", "Musaya") müraciət edir.
kritik təcrübələr. Sevginin dəyişməsi
1910-cu illərdə o, rəyi dinlənilən tənqidçi kimi də çıxış edir: simvolizm ustalarının yeni nəşrlərinə cavab verməklə yanaşı, ədəbi gənclərin toplularını nəzərdən keçirir, A. Axmatovanın, O. E. Mandelştamın ilk kitablarını ehtiyatla qarşılayır; ədəbi yönümdən asılı olmayaraq, 1912−13 N. A. Klyuev, M. A. Kuzmin, İqor Severyaninin şeir toplularını vurğulayır - “müasirlik hissi üçün”, lakin tezliklə ondan məyus olur (“Rus poeziyası”, 1914; “İqor Severyanin və Futurizm”, 1914; “Aldanmış ümidlər”, 1915; “Yeni şeirlər haqqında”, 1916). Xodaseviç akmeistlərin (N. S. Qumilyovun “Yadplanetli səma”sının “sayıqlığını” və “öz görünüşünü” qeyd etməklə, Axmatova istedadının həqiqiliyini qeyd edir) və xüsusən də futuroloqların proqram xarakterli bəyanatlarına qarşı çıxır. Onlarla polemikada Xodaseviçin müxtəlif əsərlərə səpələnmiş tarixi-ədəbi konsepsiyasının əsas məqamları formalaşırdı: ənənə, davamlılıq mədəniyyətin özünün varlığının yolu, mədəni dəyərlərin ötürülməsi mexanizmidir; mədəni mühiti məhv etmədən köhnəlmişlərə qarşı, ədəbi vasitələrin yenilənməsinə üsyan etməyə imkan verən ədəbi mühafizəkarlıqdır.
1910-cu illərin ortalarında. Bryusova münasibət dəyişir: 1916-cı ildə yazdığı "Göy qurşağının yeddi rəngi" kitabının icmalında Xodaseviç onu zorla tabe edən "ən qəsdən adam" adlandırır. mükəmməl görüntü"onun əsl mahiyyəti ("Nekropol"dakı "Bryusov" essesinə baxın). Uzunmüddətli (1904-cü ildən) münasibətləri Xodaseviçi Andrey Belı ilə bağlayır, o, onda 1915-ci ildə şairin vasitəsilə “şübhəsiz dahi ilə... nişanlanmış” bir insan görür (Sobr. soç., cild 2, s. 288). BA Sadovski, o, "müəllim və dostu" MO Gershenzona yaxınlaşır.
Acı itki. Xəstəlik
1916-cı ildə onun yaxın dostu Muni (S. V. Kissin) uğursuz şair, sadə həyatdan əzilmiş, adi simvolist ikiqat görünmədən intihar edir; Xodaseviç sonralar bu haqda “Muni” (“Nekropol”) essesində yazacaqdı. 1915−17-ci illərdə o, ən intensiv şəkildə tərcümələrlə məşğul olurdu: polyak (3. Krasiński, A. Mickiewicz), yəhudi (S. Chernichovskinin şeirləri, qədim yəhudi poeziyasından), həmçinin erməni və fin şairləri. Onun 1934-cü ildə yazdığı “Bialik” (Xodaseviç orada “hisslər və mədəniyyət” və “milli hisslər”in birləşməsini qeyd edirdi) və “Pan Tadeuş” məqalələri tərcümələrlə bağlıdır. 1916-cı ildə onurğanın vərəmi ilə xəstələndi, 1916 və 1917-ci illərin yaylarını Koktebeldə M. A. Voloşinin evində yaşadı.
Yenilənməyə inam. "Taxıl yolu"
Yaradıcı şəkildə simvolizm mühitində böyüdü, lakin sonunda ədəbiyyata daxil oldu, Xodaseviç, M. I. Tsvetaeva ilə birlikdə avtobioqrafik əsərində yazdığı kimi. "Körpəlik" essesi (1933), "simvolizmi tərk edərək, heç nəyə və ya heç kimə qoşulmadılar, əbədi olaraq tək qaldılar" vəhşi ". Ədəbiyyat təsnifatçıları və antoloqlar bizi hardan yapışdıracaqlarını bilmirlər” (“Tərbəyan ştativ”, səh. 255). 1920-ci ildə nəşr olunmuş “Taxıl yolu” kitabı S.Kissinin xatirəsinə həsr olunub, əsasən 1918-ci ildə toplanmışdır (yenidən çap edilmişdir: Səh., 1922) Xodaseviçin ədəbi müstəqilliyinin və ədəbi təcridinin sübutudur. Bu topludan başlayaraq, onun poeziyasının əsas mövzusu mahiyyət etibarilə aradan qaldırıla bilməyən disharmoniyanın aradan qaldırılması olacaq. O, poeziyaya həyat nəsrini - alçaldıcı ifadəli detallar deyil, şairi ötüb keçən, onu bürüyən, onda ölümlə bağlı daimi düşüncələr, “acı ölüm” hissi ilə bərabər dünyaya gətirən həyat axınını təqdim edir. Bu axının çevrilməsinə çağırış bəzi misralarda bilərəkdən utopik xarakter daşıyır (“Smolensk bazarı”), digərlərində isə şair “çevrilmə möcüzəsi” (“Günorta”) uğur qazanır, lakin qısa və müvəqqəti xarakter alır. "bu həyatdan" çıxmaq; "Epizod"da ruhun bədəndən az qala mistik şəkildə ayrılması ilə əldə edilir. "Taxıl yolu"na 1917-1918-ci illərdə inqilabi illərdə yazılmış şeirlər daxildir: inqilab, fevral və oktyabr, Xodaseviç xalqın və yaradıcılıq həyatını yeniləmək üçün bir fürsət kimi qəbul etdi, onun insanlığına və antifilist pafosuna inanırdı, “əzab-əziyyət, parçalanmış və yıxılmış” Moskvadakı dağıntı şəkillərinin epik tonu (daxili gərginliklə) təsvir edən bu alt mətn (“2 noyabr”, “Ev”, “Qoca”).
Yeni Rusiyada yer axtarır
İnqilabdan sonra Xodaseviç yeni həyata uyğunlaşmağa çalışır, Moskva Proletkultunun ədəbi studiyasında Puşkin haqqında mühazirələr oxuyur (Başsız Puşkin, 1917, maarifçiliyin əhəmiyyəti haqqında nəsr dialoqu), Xalq Komissarlığının teatr şöbəsində işləyir. Təhsil, Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı nəşriyyatında, "Kitab Palatası. İnqilabdan sonrakı illərdə ac, demək olar ki, dolanışığı olmayan, uzun sürən xəstəliklərlə ağırlaşan (Xodaseviç furunkulozdan əziyyət çəkirdi), lakin ədəbiyyatla zəngin olan Moskva həyatı haqqında o, öz xatirələrində yumorsuz da deyiləcək, Ser. 1920-30-cu illər: “Ağ dəhliz”, “Proletkult”, “Kitab palatası” və s.
1920-ci ilin sonunda Xodaseviç Sankt-Peterburqa köçdü, "İncəsənət Evi"ndə yaşadı ("Disk", 1937-ci il), "Ağır lira" üçün şeirlər yazdı. (A. A. Blok ilə birlikdə) Puşkin və İ. F. Annenskinin şənliyində məruzələrlə çıxış edir: Xodaseviçin ən yaxşı ədəbi-tənqidi məqalələrindən biri olan "Tərlənilən ştativ" (1921) və "Annenski haqqında" (1922). Annenskinin ölüm mövzusunda poeziyası: o, şairi dini cəhətdən bərpa edə bilməməsinə görə məzəmmət edir. Bu vaxta qədər Xodaseviç artıq Puşkin haqqında, “Puşkinin Sankt-Peterburq nağılları” (1915) və “Qavriliada haqqında” (1918) məqalələrini yazmışdı; "Tərbəyan ştativ", "Qrafinya E. P. Rostopçina" (1908) və "Derzhavin" (1916) esse məqalələri ilə birlikdə məqalələr toplusunu təşkil edəcəklər. “Rus dili haqqında məqalələr. poeziya” (Səh., 1922).
Puşkinə çələng
Puşkin dünyası və şairin tərcümeyi-halı Xodaseviçi həmişə cəlb edəcək: kitabda. "Puşkinin poetik iqtisadiyyatı" (L., 1924; "müəllifin iştirakı olmadan" "təhrif olunmuş formada" nəşr olundu; yenidən işlənmiş nəşr: "Puşkin haqqında", Berlin, 1937), yaradıcılığının ən müxtəlif aspektlərinə istinad edərək - özünü təkrarlamalar, sevimli səslər, qafiyələr "küfr" - o, onlarda gizli bioqrafik alt mətni tutmağa, bioqrafik xammalın poetik süjetə çevrilmə yolunu və Puşkinin şəxsiyyətinin çox sirrini, "möcüzə- Rusiyanın işləyən dahisi". Xodaseviç yaradıcılıqla ondan uzaqlaşan Puşkinlə daim mənəvi ünsiyyətdə idi.
Mühacirət. A. M. Qorkinin dairəsində
1922-ci ilin iyununda Xodaseviç həyat yoldaşı olmuş N. N. Berberova ilə birlikdə Rusiyanı tərk etdi, Berlində yaşadı, Berlin qəzet və jurnallarında əməkdaşlıq etdi; 1923-cü ildə A.Bely ilə fasilə yarandı, cavab olaraq kitabında Xodaseviçin kostik, mahiyyətcə parodik portretini verdi. “İki inqilab arasında” (M., 1990, s. 221−224); 1923−25-ci illərdə A. M. Qorkiyə "Söhbət" jurnalını redaktə etməyə kömək edir, onunla və Berberova ilə Sorrentoda yaşayır (1924-cü ilin oktyabrı - aprel 1925), sonra Xodaseviç ona bir neçə esse həsr edəcəkdir. 1925-ci ildə Parisə köçdü və ömrünün sonuna qədər burada qaldı.
Həyatın qalınlığı ilə
Hələ 1922-ci ildə yeni faciə ilə dolu “Ağır lira” (M.-Pg.; Berlin yenilənmiş nəşri – 1923) nəşr olundu. “Taxıl Yolu” əsərində olduğu kimi, qalib gəlmək, keçmək Xodaseviçin əsas dəyər imperativləridir (“Addım at, tullanma, / İstədiyinin üstündən uçmaq”), lakin onların dağılması, maddi reallığa qayıtması qanuniləşdirilmişdir. : "Özünə nə mırıldandığını Allah bilir , / Pens-nez və ya açar axtarırsan." Şairin ruhu, tərcümeyi-halı təbəqələşib, ayrı-ayrı dünyalara aiddir, birincisi başqa aləmlərə qaçanda mən bu tərəfdə qalıram - “aləmində qışqırıb döyüş” (“Gündəlikdən”). Xodaseviçdə şairlə dünya arasında əbədi qarşıdurma fiziki uyğunsuzluq şəklini alır; gerçəkliyin hər səsi, şairin “sakit cəhənnəmi” onu əzablandırır, kar edir, sancır.
Rusiya haqqında
Kitabda və Xodaseviçin poeziyasında misra xüsusi yer tutur. “Ana tərəfindən deyil, Tula kəndli qadını tərəfindən... Mən tərbiyə olunmuşam” şairin nəm bacısına həsr olunmuş, onun minnətdarlığı Xodaseviçin ədəbi öz müqəddəratını təyinetmə manifestinə çevrilir; Rusiyanın öhdəliyi. dil və mədəniyyət Rusiyanı “sevmək və lənətləmək” üçün “əzablı hüquq” verir.
"Avropa gecəsi"
Mühacirət həyatı daim pul çatışmazlığı və yorucu ədəbi iş, ilk növbədə Qorki ilə yaxınlıq səbəbindən mühacir yazıçılarla çətin münasibətlərlə müşayiət olunur. Xodaseviç “Sovremennıe zapiski” jurnalında və 1927-ci ildən ədəbi salnamələr şöbəsinə rəhbərlik etdiyi “Vozrojdenie” qəzetində çoxlu məqalələr dərc etdirirdi. Sürgündə Xodaseviç seçici tənqidçi və davakar, ödlü və zəhərli bir skeptik kimi şöhrət qazandı. 1927-ci ildə “Avropa gecəsi” adlı son kiçik kitabı da daxil olmaqla, “Güzgü önündə” (Mən, mən, mən. Nə vəhşi sözdür! / O, doğrudanmı oradadır?) 1927-ci ildə “Toplu Şeirlər” (Paris) nəşr olundu. mən?, 1924). Təsvirlərin təbii dəyişməsi - saf uşaq, qızğın gənclik və bugünkü "ödlü boz, yarı boz / Və hər şeyi bilən, ilan kimi" - Xodaseviç üçün faciəli parçalanmanın və kompensasiya olunmayan mənəvi israfın nəticəsidir; bütövlük həsrəti onun poeziyasının heç bir yerində olmadığı kimi bu şeirdə səslənir. Bütövlükdə “Avropa gecəsi”nin şeirləri tutqun tonlarda çəkilir, onlarda hətta nəsr deyil, həyatın dibi və yeraltısı (“Yeraltı”) üstünlük təşkil edir. O, “yad həyatına”, Avropanın “kiçik adamı”nın həyatına nüfuz etməyə çalışır, lakin həyatın sosial deyil, ümumi mənasızlığını simvolizə edən boş anlaşılmazlıq divarı şairi rədd edir.
1928-ci ildən sonra Xodaseviç demək olar ki, heç vaxt şeir yazmırdı; onlara, eləcə də digər "qürurlu fikirlərə" (o cümlədən heç vaxt yazmadığı Puşkinin tərcümeyi-halı) "xaç" qoyur: "indi heç nəyim yoxdur" - yazır. 1932-ci ilin avqustunda həmin ildə onu tərk edən Berberova; 1933-cü ildə O. B. Marqolina ilə evlənir.
həssas tuning çəngəl
Xodaseviç mühacirətin aparıcı tənqidçilərindən birinə çevrilir, xaricdə və Sovet Rusiyasındakı bütün mühüm nəşrlərə, o cümlədən G. V. İvanov, M. A. Aldanov, İ. A. Bunin, V. V. Nabokov, Z. N. Gippius, MM Zoşşenko, M. A. Bulqakovanın kitablarına cavab verir, Adamoviçlə mübahisə edir, mühacirətin gənc şairlərinə klassik məharət dərslərini aşılamağa çalışır. Sənətdə. “Qan qidası” (1932) rus ədəbiyyatı tarixini “rus yazıçılarının məhvi tarixi” kimi dəyərləndirərək, paradoksal bir nəticəyə gəlir: Rusiyada yazıçılar peyğəmbərləri daşqalaq etdikləri və beləliklə, gələcək həyata diriltdikləri kimi məhv edilirlər. “Qürbətdə ədəbiyyat” (1933) məqaləsində mühacir ədəbiyyatının mövcudluğunun bütün dramatik tərəflərini təhlil edir, eyniadlı məqaləsində (1934) poeziyanın böhranını bildirir, bunu “dünyagörüşün yoxluğu” ilə əlaqələndirir. və Avropa mədəniyyətinin ümumi böhranı (həmçinin kitabın icmalına baxın. Weidle "The Dying of Art", 1938).
yaradıcılıq vəsiyyəti
Yaradıcılığın son dövrü iki nəsr kitabının - dövrün dil rəngindən istifadə edərək Puşkinin nəsrinin dilində yazılmış parlaq bədii tərcümeyi-halı "Derjavin" (Paris, 1931) və memuar nəsri "Nekropol" ("Nekropol") nəşri ilə başa çatdı. Brüssel, 1939), 1925−37-ci illərdə Derzhavinin fəsilləri kimi dövri mətbuatda dərc olunan esselərdən tərtib edilmişdir. Və Derjavin (onun prozaizmlərindən, eləcə də E. A. Baratınskinin və F.İ. Tyutçevin "dəhşətli misralarından" Xodaseviç öz şəcərəsinə rəhbərlik edirdi), dövrünün kobud həyatı ilə göstərilən "Nekropol" qəhrəmanları, A.Belıydan. və A. A. Blokdan Qorkiyə qədər, ondan ayrı deyil, kiçik dünyəvi həqiqətlər vasitəsilə, “anlayış dolğunluğunda” görünür. Xodaseviç simvolizmin ideoloji mənşəyinə müraciət edərək onu ədəbi məktəbin və istiqamətin hüdudlarından kənara çıxardı. Yaradıcılığı sonsuz dərəcədə genişləndirmək, sənət meyarlarına uyğun yaşamaq, həyat və yaradıcılığı birləşdirmək üçün qeyri-estetik, mahiyyət etibarilə simvolizm yellənməsi simvolizmin “həqiqətini” (ilk növbədə yaradıcılığın taledən ayrılmazlığını) və onun pisliklər: etik cəhətdən qeyri-məhdud şəxsiyyət kultu, süni gərginlik, təcrübə axtarışı (yaradıcılıq materialı), kövrək ruhlar üçün dağıdıcı ekzotik duyğular ("Renatanın sonu" - N. N. Petrovskaya haqqında esse, "Muni"). Klassik ənənə ilə qırılma, Xodaseviçə görə, simvolist erada deyil, post-simvolistdə baş verir (Boçarov, Plots ..., s. 439-440), buna görə də akmeistlərin və Qumilyovun qərəzli qiymətləndirmələri. Şair Xodaseviç simvolizmin bir çox qaydalarına sadiq olmasına baxmayaraq, "mənəvi soyulması" və poetikanın yenilənməsi ilə rus poeziyasının simvolizmdən sonrakı dövrünə aiddir.
Vladislav Felitsianoviç Xodaseviç - rus şairi, tənqidçi (1886 - 1939), 16 may 1986-cı ildə Moskvada anadan olub. Atası rəssam idi və zadəgan Polşa ailəsindən idi, anası yəhudilikdən pravoslavlığı qəbul etmiş yəhudi qızı idi. O, polyak ailəsində katolik olaraq böyüdü, ona görə də Xodaseviç də katolik olaraq vəftiz olundu. Uşaq ikən Vladislav Felitsianoviç baletə həvəs göstərirdi, lakin səhhətindəki problemlərə görə bu dərsləri tərk etmək məcburiyyətində qaldı.
1904-cü ildə Xodaseviç Moskva Universitetinə daxil oldu. Əvvəlcə hüquq fakültəsində oxumuş, 1905-ci ildə filologiya fakültəsinə keçmiş, lakin kursu heç vaxt bitirməmişdir. Eyni zamanda, şair Moskva ədəbi-bədii dərnəyində olur, burada V. Ya. Bryusov, A. Bely və K. D. Balmont kimi ədəbi bütləri ilə tanış olur. Simvolizmin təsiri ilə Xodaseviçin ilk kitabı “Gənclik” 1908-ci ildə işıq üzü görür.
1910-cu illərdə yazıçı tənqidçi kimi çıxış edib. Çoxları onun fikrinə qulaq asır. O, simvolizm ustalarının yeni nəşrlərinin resenziyaları ilə yanaşı, ədəbi gənclərin kolleksiyalarına da nəzər salır.
1920-ci ilin sonunda Xodaseviç Peterburqa köçdü. Orada “İncəsənət evi”ndə yaşayıb, “Ağır lira” toplusu üçün əsərlər yazır, ədəbi tədbirlərdə təqdimatlar edir. 1922-ci ilin iyununda Xodaseviç həyat yoldaşı N.N. Berberova, Almaniyaya mühacirət etdi. Berlində yaşayıb, Berlin qəzet və jurnallarında işləyib.